Kalblerin hastalanması iki esasa dayanır:
1 - İlmin
2 - Niyyetin bozulması.
Bu iki esasa iki öldürücü hastalık musallat olur:
1 - Dalalet 2 - Gazab.
Dalalet ilmin bozulmasının bir sonucudur. Gazab da amaç ve niyyetin bozulmasının neticesidir.
Bu iki hastalık bütün kalblerin felaketi olan hastalıklardır.
“Yalnızca sana ibadet eder, senden yardım isteriz” den başka devası yoktur.
Bu ilaç altı öğeden oluşur:
1 - Yalnızca Allah’a kulluk, 2 - O’nun emrine ve şeriatına itaat etmek,3 - Hevaya kul olmamak, 4 - Beşeri görüşlere, fikirlere, onların hükümlerine ve izlerine tabi olmamak, 5 - Allah’a kulluk hususunda yalnız O’ndan yardım istemek, 6 - Bu hususta ne kendisinin ne de başkasının güç ve kuvvetinden yardım istememek.
İşte bütün bunlar “Yalnızca sana ibadet eder ve yalnız Senden yardım isteriz” ayetinin unsurlarıdır.
Bunlardan başka kalbe iki hastalık daha arız olur. Kul bu iki hastalığı idrak edemezse, bunlar onu felakete götürür. Bunlar riya ve kibirdir.
Riyanın devası “Yalnız sana ibadet ederiz”, Kibrin ilacı “Yalnız senden yardım dileriz” dir. “Yalnız sana ibadet ederiz” riyayı giderir, “Yalnız senden yardım isteriz” de büyüklenmeyi giderir.Kul, “Yalnız sana ibadet ederiz” le riyadan, “Yalnız senden yardım isteriz” le kibir ve ucubdan, “bizi doğru yolu ilet” le de sapıklık ve cehalet hastalığından kurtulup iyileşince bütün hastalık ve marazlardan kurtulmuş ve afiyet elbiselerinin içine girmiş, böylece nimeti tamamlanmış olur, “O gazaba uğramayanlar” dan ve nimet verilenlerden olur.“Gazaba uğrayanlar” kasd ve niyyetleri bozuk olanlardır. Bunlar hakkı gördükten sonra haktan yüz çevirenlerdir. “Sapıklar” ilimleri bozuk olanlardır. Hakkın cahili olup, onu bilmeyenlerdir.
