KUR'ÂN İLİMLERİ, TEFSİR VE TEFSİR USULÜ İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
Kavramlar, alfabetik sıraya göre verilecektir.
Aksamu'l-Kur'an
Kur'ân'da yeminler vardır. Allah, kendi ismine, peygamberlere, Kur'ân'a, meleklere, Kıyamet Günü'ne ve tabiattaki bazı önemli varlıklara (semâ, şems, kamer, necm, leyl, asr gibi) yemin etmiştir[1]. Kur'ân'daki yemin ifadeleri, hem yemin edilen varlıklara hem de yemin ifadesinden sonra söylenenlere dikkat çeker.
Bu konudaki eserlerin en meşhuru, Ibnu'l-Kayyim el-Cevziyye (ö.751/1350)'nin et-Tibyân fi Aksâmi'l- Kur’an’ıdır.[2]
Dirayet Tefsiri
Sadece Peygamber ve sahabenin tefsirlerini nakletmekle yetinmeyip başka kaynaklardan da yararlanarak aklî yorumlara yer veren tefsirler, Dirayet Tefsirleri'dir[3]'. Rivayet Tefsirlerinin dışındaki pek çok Kür'ân Tefsiri, bu kategoriye dahildir.
Bazı Dirayet Tefsirleri şunlardır:
Ebu Ca'fer et-Tûsî (ö.460/1068)'nin Tefsiru't-Tibyân'ı,
et-Tabresî (ö.548/1153)'nin Mecmeu'l-Beyân fi Tefsiri'l-Kurân'ı
Fahruddîn er-Râzî (ö.606/1209)'nin Mefâtihu'l-Ğayb'ı
el-Beydâvî (ö.685/1288)'nin Envâru't-Tenzîl ve Esrâru't-Te'vîl'i.
en-Nesefi (ö.710/1310)'nin Medâriku't-Tenzîl ve Hakâiku't-Te'vîl’i
Ebu Hayyân el-Endelusî (ö.745/1344)'nin el-Bahru'l-Muhît’i
Ebussuûd (ö.982/1574)'un İrşâdu'l-Akli's-Selîm'i
el-Âlûsî (ö.l270/1853)’nin Rûhu'l-Beyân'ı[4]
Esbâbu'n-Nüzul
Kur'ân ayetlerinin indirilmesine sebep olan olaylar, gelişmeler ve şartlara Esbâbu'n-Nüzûl denir. Esbâbu'n-Nüzûl İlmi, Kür'ân ilimleri'nin en önemlilerinden biridir. Çünkü nüzul sebeplerini bilmek Kur'ân'ın, hem daha iyi anlaşılmasını hem de Kur'ân'ın nasıl bir kitap olduğunun anlaşılmasını sağlar. Sebeb-i nüzuller, Kur'ân'ın tarihi ve toplumsal zeminini, sonraki nesillere aksettirirler.
Esbâbu'n-Nüzûl'ün temel kaynağı sahabedir. Çünkü onlar, vahyin inzal edilişinin şahitleridir. Esbâbu'n-Nüzûl'le ilgili haberler Kür'ân Tefsirlerinde ve bu konudaki müstakil çalışmalarda yer almaktadırlar[5].
Esbâbu'n-Nüzül Eserleri:
Ali b.el-Medînî (ö.234/848)'nin Esbâbu'n-Nüzûl'ü
el-Vâhidî (ö.468/1076)'nin Esbâbu'n-Nüzûl'ü
es-Suyûtî (ö. 911/1505)'nin Lubâbu'n-Nükûl fi Esbâbı’n-Nüzûlü[6]
Garibu'l-Kur'ân
Garîb kelimesi, yabancı, anlaşılmaktan uzak ve kapalı anlamlarına gelir. Kur'ân'da yer alan, Araplar arasında yaygın bir şekilde kullanılmadığı için pek bilinmeyen kelimelere ğarîb denmiştir. Bu kelimeleri açıklamayı amaçlayan Kurân İlmi'ne de İlmu Garibi'l-Kurân denmiştir[7].
Garîbul-Kurân'a dair eserler
Mâlik b.Enes (ö.179/795)'in Tefsîru Garîbi'l-Kur'ân'ı
Ebu Ubeyde Ma'mer b. el-Musennâ (ö.210/825)’nın Garîbu'l-Kur'ân'ı
Kasım b.Sellâm (ö.224/838)'ın Garîbu'l-Kur'ân'ı
İbn Kuteybe (ö.227/84l)'nin Garîbu'l-Kur'ân'ı
Râğıb el-Isfahânî (ö.478/1062)'nin el-Mufredât fi Garîbu'l-Kur'ân'ı [8]
Bazı Sûrelerin başında bir veya birkaç harften oluşan ve Arap Dili'nde muayyen bir manada kullanılmayan harf veya harfler grubuna el-Hurûfu'l-Mukattaa denir. Bu harfler, Kur'ân'ın 29 sûresinin başında bulunmaktadır. Bunlar, Nûn, Kâf, Tâ Sîn, Elif Lâm Mîm, Hâ Mim gibi harflerdir. Bu harflerin manaları ile ilgili çeşitli tahminler yapılmıştır. En güçlü görüşlerden biri, el-Hurûfu'l-Mukattaa'nın, muhatapların dikkatini çekmek için Kur'ân'da yer aldığı görüşüdür[9].
İ'cazu'l-Kur'ân
İ'câz, lügatte, âciz bırakmak anlamına gelir. Bir şeyin benzerini yapmaktan, başkalarını âciz bırakan şeye de mu'cize denir. Kur'ân, Hz.Peygamberin en büyük ve edebî mu'cizesidir. Onun bir benzerini meydana getirmek mümkün değildir. Onun i'câzı (eşsizliği), özellikle edebî üslubuyla, geçmiş ve gelecekle ilgili gaybî haberleriyle kendini gösterir.Müslüman Alimler, Kur'ân'ın İ'câzı konusuyla, yoğun bir şekilde ilgilenmişlerdir[10].
İ'câzu'l-Kur'ân Eserleri:
Ebu Ubeyde (ö.207/822)'nin Î'câzu'l-Kur'ân'ı
el-Câhız (ö.255/869)'ın Nazmu'l-Kur'ân'ı
el-Bâkillânî ö.403 1013)'nin İ’câzu'l-Kur'ân’ı
el-Curcânî (ö.471/1078)'nin Delâilu'l-Î'câz'ı
es-Suyûtî (ö.911/1505)'nin Mu'tereku'l-Ekrân fi İ'câzi'l- Kur'ân’ı [11]
Kur'ân Tercümeleri (Mealleri)
Kur'ân'ın, 121 dile tercüme edildiği ifade edilmektedir[12]. Kur'ân'm pek çok Türkçe meali yapılmışbr. Türkçe tercüme sayısı, sürekli artmaktadır. Bu arada diğer dillere yapılan tercümeler de giderek çoğalmaktadır. Yaklaşık rakamları şöyle verebiliriz:
Latince 7
Almanca 14
İngilizce 10
İtalyanca 10
Rusça 10
Fransızca 9
İspanyolca 9
Hollandaca 6
Boşnakça 2 [13]
Kıraat İmamları
Mütevatir kabul edilen 10 kıraatin imamları şunlardır:
1. Ebu Abdirrahman Nâfî[14] (ö.169/785), Râvîleri, Kâlûn ve Verş'tir.
2. Abdullan ibn Kesîr[15] (ö.120/738), Râvîleri, el-Bezzî ve Kunbul'dur.
3. Ebu Amr el-Basrî[16] (ö.154/771), Râvîleri, ed-Dûrî ve es-Sûsî'dir.
4. Abdullah İbn Âmir[17] (ö.118/736). Râvîleri, Hişâm ve ibn Zekvân'dır.
5. Ebubekr Âsim[18] (ö.127/745). Râvîleri, Hafs ve Şu'be'dir.
6. Hamza b.Habib ez-Zeyyât[19] (ö. 156/773). Râvîleri, Halef ve Hallâd'dır
7. Ali b.Hamza el-Kisâî[20] (ö. 189/805). Râvîleri, el-Leys ve ed-Dûrî'dir.
8. Halef b.Hişâm el-Bezzâr[21] (ö.229/844)
9. Ebu Ca'fer el-Mahzûmî[22] (Ö.130/748)
10. Ebu Muhammed Ya'kûb el-Basrî[23]
Mensuh
Kurân'da, sonradan indirilen ayet veya ayetlerle hükmü kaldırıldığı söylenen ayetlere mensûh denir[24]. Yaklaşık 23 yıllık bir müddette oluşan Kur'ân Metni, toplumdaki inkişafa, değişime, oluşumlara paralel olarak teşekkül edince, bazı ayetler, aynı konuda farklı hükümler ihtiva eder bir görüntüye sahip olmaktadır. Esasen bu, Kur'ân'ın, hayatın değişken yapısına cevaplar olarak indirilmesinin bir sonucudur. Kur'ân, bir konuyla ilgili yeni gelişmelere göre yeni ve farklı şeyler söylemektedir. Bu farklı şeylerin hangisinin hayata geçirilmesi gerektiği araştırılırken, önce inen ayetler mensûh, yani hükmü kaldırılmış olarak sayılmışlardır.[25]
Mubhemâtu'l-Kur'ân
Kurân'da kimi veya neyi karşıladığı bilinmeyen, kapalı olan ism-i işaretler, ism-i mevsûller, zamirler, cins isimler, belirsiz zaman ve mekan zarfları ve belirsiz miktar bildiren kelimeler mubhemâttır[26]. Bu kelimeleri açıklamayı amaçlayan Kur'ân İlmi'ne de İlmu Mubhemâti'l-Kurân denir. Mubhemâtla ilgili açıklamaları, Kur'ân Tefsirlerinde bulabileceğimiz gibi bu açıklamaları, bu konuda te'lif edilen müstakil eserlerde de bulabiliriz.
Mubhemâtu'l-Kur'ân'la ilgili eserler:
es-Suheylî (ö.581/1185)'nin et-Ta'rîf ve'l-İ'lâm'ı
Ibn Cemaa (ö.733/1333)'nın Gureru'l-Beyân li Mubhemâti'l-Kur'ân'ı
es-Suyûtî (ö.911/1505)'nin Mufhemâtu'l-Ekrân fi Mubhemâti'l-Kur'ân'ı[27].
Muhkem
Manalarında kapalılık olmayan ve kolayca anlaşılabilen ayetlere, muhkem ayetler denir. Ali îmrân Sûresinin 7. ayetinde, muhkem ayetler, Kitâb'ın temeli olarak nitelendirilir. Muteşâbih ayetleri, muhkem ayetlerin yardımıyla anlamaya çalışmak, İslam Ulemâsı'nın kabul ettiği temel bir ilkedir. Helal, haram, namaz, oruç, zekat, hac gibi konuların anlatıldığı ayetler, umumiyetle muhkem olarak kabul edilirler[28].
Okuyucuya zıt ve mütenâkız (çelişik) gibi görünen ayetlere muşkil; bu ayetleri telif etmeği amaçlayan Kur'ân İlmine de, Muşkilu'l-Kur'ân İlmi denir[29].
Kur'ân'da çelişik veya zıt gibi görünen ifadelerin, iyi tetkik edildiğinde, çelişik veya zıt olmadıkları görülür. Çünkü çelişik veya zıt zannedilen ayetler, aslında ya aynı mevzuda değildirler veya aynı şartlara, aynı ihtiyaçlara cevap vermemektedirler. Bu bakımdan farklı zamanlarda ortaya çıkan farklı durumlara ilişkin ifadeleri, tarihî ve toplumsal şartları içinde değerlendirmek gerekir. Kur'ân'ı, tarihin ve toplumun dışında bir metin gibi okuyanlar, onda çelişik ve zıt ifadeler olduğunu düşünürler. Oysa o, 23 yıl içinde çeşitli toplumsal gelişmeleri, adım adım izleyerek oluşmuş bir metindir. Bu yüzden Kurân'ın bu özelliğini gözardı etmek okuyucuyu, yanlış kanaatlara sevkeder.
Muşkilu'l-Kur'ân'a dair eserler:
İbn Kuteybe'nin Te'vîlu Muşkili'l-Kurân'ı
Mekkî b.Ebî Tâlib'in Muşkilâtu'l-Kur'ân'ı[30].
Muteşâbih
Neyi kasdettiği belli olmayan, yoruma, te'vile açık ayetlere, muteşâbih ayetler denir. Ali îmrân Sûresinin 7.ayetinde Kur'ân'ın bazı ayetlerinin muteşâbih olduğu söylenmektedir.
Bazı İslam Bilginleri, bu ayetlerdeki ifadelerin medlullerinin, (realitede karşıladıkları şeylerin) bilinemeyeceğini, dolayısıyla bu ifadelerin, te'vil edilmemesinin doğru olacağını ileri sürmüşlerdir. Bazı âlimler ise, muteşâbih ayetler üzerinde yorum yapılabileceğini söylemişlerdir.
Açık olan şudur ki Kur'ân'daki muteşâbih ayetler, Kur'ân üzerinde tefekkürün devamlılığını sağlamaktadır. Bu ayetler, Kur'ân'ın, her asırda değişen tecrübe ve bilgilere göre farklı yorumlamalara imkan veren, anlamca zengin İlâhî Kitap olduğunun delili olarak görülmektedir[31].
Nasih
Kronolojik olarak önce inen ayetin veya ayetlerin hükmünü kaldırdığı söylenen ayetlere, nâsih ayetler denir. Dolayısıyla nâsih, hükmü geçerli olan ayettir[32].
Şer’i bir hükmün, daha sonra gelen şer’i bir delille kaldırılmasına nesh denir. İslam Geleneğinde bazı âlimler, Kurân'da nesh'in bulunduğunu, bazıları ise bulunmadığını iddia etmişlerdir. Aslında nesh problemi, Kur'ân'ın,.değişken hayat şartlarına cevap olarak indirilmesinin doğal bir sonucu olarak ortaya çıkmış bir problemdir[33]. Kur'ân'da nesh problemi etrafındaki münakaşalar, günümüzde de devam etmektedir. Bu problem, Kur'ân'ın, nasıl bir kitap olduğu, tarih ve toplum içindeki işlevinin ne olabileceği gibi sorulara verilecek cevapların, netleştirilmesinden sonra ele alınabilecek bir problem gibi görünmektedir.
Nesh'le ilgili eserler:
Mukâtil b.Suleyman (ö.l50/767)'ın en-Nâsih ve'l-Mensûh'u
Ebu Ubeyd Kasım b.Sellâm (ö.223/838)'ın en-Nâsih ve'l-Mensûh'u
İbn Ebî Davûd es-Sicistânî (ö.275/888)'nin en-Nâsih ve'l-Mensûh'u
Ebu Müslim el-Isfahânî (ö.328/934)'nin en-Nâsih ve'l-Mensûh'u
Ebu Ca'fer en-Nahhâs (o.338/949)'ın en-Nâsih ve'l-Mensûh'u
Mustafa Zeyd'in en-Nesh fi'l-Kurâni'l-Kerîm'i[34]
Ulumu'l-Kur'an Ve Tefsir Usulü
İlk asırlardan beri Kur'ân'ın çeşitli yönleriyle ilgili çalışmalar yapılmıştır. Özellikle İslam Dünyası'ndaki yeni oluşumların başlangıcı olarak sayılan İslam Fütuhatı ve Arap olmayan kavimlerin İslamı kabulüyle, Kur'ân'ın metni, manası, muhtevası, onun edebî yönü vs. ile ilgili çabalar da, tarihteki yerini almaya başlamıştır. Bu çalışmalar sonucu Kur'ân etrafında oluşan çeşitli ilimlere Kur'ân İlimleri denir[35].
Kur'ân İlimleri, başlangıçta müstakil çalışmalar olarak ortaya çıkmış, özellikle hicrî VIII. asırda ez-Zerkeşî ile, Ulûmu'l-Kurân tabiri, Kur’ân'la ilgili önceki müstakil çalışmaları cem'eden bir disiplin olarak kendini göstermiştir. Bu konuda daha sonra es-Suyûtî, el-İtkân fi Ulûmi'l-Kur'ân adlı eserini vermiştir.
Tefsir Usûlü kaynakları olarak görebileceğimiz çalışmaları, hicrî üçüncü asırdan itibaren başlatabiliriz. Tefsir Usûlü çalışmaları ile Ulûmu'l-Kur'ân'a dair eserler, bir bakıma birbirlerine yakın muhtevalara sahiptirler. Bu yüzden Tefsir Usûlü ve Ulûmu'l-Kurân kaynaklarını birlikte kaydetmek istiyoruz:
Haris el-Muhâsibî (ö.243/857)'nin el-Akl ve Fehmu'l-Kur'ân'ı
Muhammed b.Halef el-Merzebân (ö.309/921)'ın el-Hâvî fi Ulûmi'l-Kur’ân'ı
Ebu'l-Hasen el-Eşarî (ö.324/935)'nin el-Muhtezen fi Ulûmi'l-Kur’ân'ı
Ali b.İbrahim b.Saîd el-Hûfî (ö.430/1038)'nin el Burhan fi Ulûmi'l-Kur'ân'ı
Râğıb el-İsfahânî (ö.503/1109)'nin Mukaddimetu't-Tefsîr'i
İbn Atıyye (ö.543/1148)'nin Mukaddime'si
Ebubekr İbnu'l-Arabî (ö.546/1151)'nin Kânûnu't-Te'vîl'i
İbnu'l-Cevzî (ö.597/1200)'nin Funûnu'l-Efnân fi Ulûmi'l-Kurân'ı
et-Tûfî (ö.716/1316)'nin el-İksîr fi İlmi't-Tefsir’i
İbn Teymiyye (ö.728/1327)'nin Mukaddime fi Usûli't-Tefsir’i
Bedruddin ez-Zerkeşî (ö.794/1392)'nin el-Burhân fi Ulûmi'l-Kur'ân'ı
Celâluddin el-Bulkînî (ö.824/1421)'nin Mevâkii'l-Ulûm min Mevâkii'n-Nücûm'u
Muhammed b.Süleyman el-Kâfiyeci (ö.879/1478)'nin et-Teysîr fi Kavâid-i Ilmi't-Tefsîr’i,
Celâluddin es-Suyûtî (ö.911/1516)'nin el-İtkân fi Ulûmi'l-Kurân'ı
Şah Veliyyullah ed-Dehlevî (ö.1176/1764)'nin el Fevzu'l-Kebîr fi Usûli't-Tefsîr'i
ez-Zerkânî (ö.13671948)'nin Menâhilu'l-İrfân fi Ulûmi'l-Kur’ân’ı
Muhammed Huseyn ez-Zehebî'nin et-Tefsir ve'l-Mufessirûn'u
Emin el-Hûlî'nin et-Tefsîr ve Meâlimu Hayâtihi ve Menhecuhu'l-Yevm'i
Adnan Zerzûr'un Târîhu'l-Kur'ân ve Ulûmuh'u
İsmail Cerrahoğlu'nun Tefsir Usûlü
Süleyman Ateş'in Tefsir Dersleri
Mehmet Sofuoğlu'nun Tefsire Giriş'i
Ali Turgut'un Tefsir Usûlü ve Kaynakları[36]
Vucuh Ve Nezair
Kur'ân'da bir kelimenin, birkaç manada kullanılmasına Vucûh denir. Huda kelimesi buna misaldir.
Kur'ân'da birkaç kelimenin, aynı manada kullanılmasına Nezâir denir. Mesela cehennem, nâr, sekar, hutame, cehîm gibi lafızlar Cehennem anlamındadır[37].
Vucûh ve Nezâir'e dair eserler:
Ebu Ali el-Hasen el-Bağdâdî (ö.471/1079)'nin el-Vucûh ve'n-Nezâir'i
İbnu'l-Cevzî (ö.597/1201)'nin Nuzhetu'l-A'yuni'n-Nevâzir'i
İbnu'1-İmâd (ö.887/1482)'ın es-Serâir fi Ma'na'l-Vucûh ve'l-Eşbâh ve'n-Nezâir'i[38]
ADAM, Bakî, Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat, Ankara 1997
Kur'an'ın Anlaşılmasında Tevrat’ın Rolü, İslami Araştırmalar Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 1-2-3-4, 1996, s.167-176
Ahmed Emin, Fecru'l-İslam, Kahire, tarihsiz
Ahmed b. Hanbel, Müsned, Beyrut, tarihsiz
Akdemir, Salih, Cumhuriyet Dönemi Kur'ân Tercümeleri, Akid Yay., Ank.1989
İlmi Tefsir Hareketinin Değerlendirilmesi ve Ondokuz Rakamı Üzerine, (Kuran'ın Anlaşılmasına Doğru adlı eserin girişinde, Emek Matbaacılık, 1983)
Albayrak, Halis, Kur'ân'ın Bütünlüğü Üzerine, Şule Yay, İst. 1992
Kuran'da İnsan-Gayb İlişkisi, Şule Yay. İstanbul 1993
Mubhemâtu'l-Kur'ân İlmi ve Kur'ân Tefsirindeki Yeri, Ank.Üni.İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: XXXII, ss.155-182,Ank.l992
Kur'ân'ı Anlamak, Kur'ân'ın Ne Olduğunu Anlamak, 1.Kur'ân Haftası Kur'ân Sempzyumu, (Fecr Yayınevi), s.165-176, Ank.1995
Vahiy Gerçeği, Kutlu Doğum Haftası, Ankara 1990
Aristoteles, Metafizik, Çeviren (Ahmet Arslan)'ın önsözü, Ege Üni. Basımevi, İzmir 1985
Ateş, Süleyman, Tefsir Dersleri, Ank. 1978 İşârî Tefsir Okulu, Ank. 1974
Imamiyye Şiasının Tefsir Anlayışı, A.Ü.İ.F.Dergisi, cilt: XX, s.147-172
Aydemir, Abdullah, Tefsirde İsrailiyyat, Ankara 1979
el-Bağdadi, Süleyman b. Abdulkaviyy, el-İksir fi İlmi't-Tefsir, Kahire, tarihsiz
Baljon, J.M.S., Kuran'ın Yorumunda Çağdaş Yönelimler, çev. Şaban Ali Düzgün, Fecr Yayınevi, Ankara 1994
Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi, İstanbul 1974
Buhârî, el-Câmiu's-Sahîh, İhyau't-Turasi'l-Arabi, tarihsiz
Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, Ank.1979; Tefsir Tarihi, Ank. 1988
Çamdibi, Mahmut, Şahsiyet Terbiyesi ve Gazzali, İstanbul 1994
Çetin, Abdurrahman, Kur'ân İlimleri ve Kur'ân-ı Kerîm Tarihi, İst. 1981
ed-Dâvûdî, Muhammed b.Ali, Tabâkâtu'l-Mufessirin, Beyrut, tarihsiz
Denkel, Arda, Anlaşma, Anlatma ve Anlama, İstanbul 1981
Gazzalî, Ebu Hâmid, İhyau Ulumi'd-Din, Mısır, tarihsiz
Goldziher, I., Mezâhibu't-Tefsîri'l-İslâmî, (çev. Abdulhalim en-Neccâr), Mısır 1374 1955
Güngör, Mevlüt, Tefsirde Konulu Tefsir Metodu, İslâmî Araş.Der.cilt:II, sayı:7, s.49-55, Ank 1988; Cassas ve Ahkamu'l-Kur'an'ı, Ankara 1989
Kur'ân Tefsirinde Fıkhi Tefsir Hareketi ve İlk Fıkhi Tefsir, İstanbul 1996
el-Hakim, Ebu Abdillah en-Neysaburi, el-Mustedrek, Beyrut, tarihsiz
Hamidullah, Muhammed, Kur'an-ı Kerim Tarihi, Çev. Salih Tuğ, İstanbul 1993
Le Prophete de L'Islam, Beyrut 1975
el-Hûlî, Emin, Kur'ân Tefsirinde Yeni Bir Metod, (çev.Mevlüt Güngör), İst 1995
İbnu'l-Cezerî, Ebu'1-Hayr Muhammed, en-Neşr fi 'l-Kırââti 'l-Aşr, Mısır tarihsiz
Ibn Dureyd, Ahmed b. el-Hasen, el-Cemhere, Beyrut 1987
Ibn Fâris, el-Huseyn Ahmed, Mu'cem-u Mekâ'yîsi'l-Luğa, Beyrut 1411/1991
Ibn Manzûr, Cemâluddin Muhammed, Lisânu'l-Arab, Beyrut 1389/1970
Ibnu'n-Nedim, el-Fihrist, Beyrut, tarihsiz
Ibn Teymiyye, Takiyyuddin, Mukaddime fi Usûli't-Tefsîr, Dımaşk 1936
İzutsu, Toshihiko, Kur'ân'da Allah ve İnsan, (çev.Süleyman Ateş), A.Ü.İlah.Fak.Yay.Ank 1975
Jansen, J.J.G., Kur&an'a Bilimsel-Filolojik-Pratik Yaklaşımlar, (çev.Halilrahman Açar), Fecr Yay. Ank 1993
Jeffery, A., The Foreign Vocabulary of The Qur’an, Gaekwad's Oriental Series, LXXIX
Mukaddemetan fi Ulumi'l-Kur'an ve Huma Mukaddimetu Kitabi'l-Mebani ve Mukaddimetu'bnu Atiyye, Kahire 1954
el-Kafîyeci, Muhammed, Kitabu't-Teysir fi Kavaid-i Îlmi't-Tefsir, Çev. İsmail Cerrahoğlu, Ankara 1974
Karaman, Hayrettin, Mukayeseli İslam Hukuku, İstanbul 1996
Kılıç, Sadık, Tarih Felsefesi Açısından kıssalar. Bilgi Vakfı I.Kuran Sempozyumu, Ankara 1994
Kırca, Celal, Kuran-ı Kerim ve Modern İlimler, İstanbul 1981
Mengüşoğlu, Takiyettin, İnsan Felsefesi, İstanbul 1988
Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccac, es-Sahih, Kahire 1955
Mustafa Zeyd, en-Nesh fi'l-Kur’ani'l-Kerim, Daru'l-Vefa,l987
Nasr Hamid Ebu Zeyd, Mefhumu'n-Nass Dirasat fi Ulumi'l-Kur'an, Kahire 1990
en-Nesai, Ebu Abdirrahman b. Şuayb, Sunenu'n-Nesai, Mısır 1964
Okiç, M.Tayyib, Tefsir ve Hadis Usulü'nün Bazı Meseleleri, Nun, Yay., İstanbul 1995
Oztürk, Yaşar Nuri, Kur'ân'ın Temel Kavramları, İst 1991
Râğıb el-Isfahânî, el-Mufredât fî Ğaribi'l-Kur'ân, Daru'l-Ma'rife, Beyrut tarihsiz
Razi, Fahruddin, Mefâtihu'l-Gayb, Tahran tarihsiz
Reşid Rıdâ, Muhammed, Tefsîru'l-Menar , Mısır 1990
es-Sabbağ, Muhammed Lutfi, Buhus fi Usuli't-Tefsir, Beyrut 1988
Serinsu, Ahmed Nedim, Kur'ân'ın Anlaşılmasında Esbabu'n-Nüzulün Rolü, Şule Yay. İstanbul 1994; Tarihsellik ve Esbabu'n-Nüzul, Şule Yay. İstanbul 1996; Kuran Nedir?, İstanbul 1996
Seyyid Kutub, Kur'ân'da Edebî Tasvir, çev.Süleyman Ateş , Ankara 1969
es-Sicistani, Abdullah b. Ebi Davud, Kitabu'l-Mesahif, Daru'l-Kutubi'l-İlmiyye, Beyrut 1985
Sofuoğlu, Mehmet, Tefsire Giriş, İstanbul 1981
Subhi es-Salih, Mebâhis fi Ulûmi'l-Kur'ân, Beyrut 1979
es-Suyûtî, el-İtkân fi Ulûmi'l-Kur'ân Beyrut tarihsiz
eş-Şatıbi, İbrahim b. Musa, el-Muvafakat fi Usuli'ş-Şeria, Mısır, tarihsiz
Şengül, İdris, Kur'ân Kıssaları Üzerine, İzmir 1994
Şimşek, Sait, Kuran'ın Anlaşılmasında İki Mesele, İstanbul 1991
Tabatabâî, Muhammed Huseyn, el-Mîzân fi Tefsîri'l-Kur'ân. Kum 1973
et-Taberî, Muhammed İbn Cerîr, Câmiu'l-Beyân an Te'vîli'l-Kurân. Mısır 1388 /1968
et-Tabresî, Ebu Ali el-Fadl b.el-Hasen, Mecmeu'l-Beyân fi Tefsîri'l-Kur'ân, Tahran tarihsiz
et-Tehanevi, Keşşaf-u Istılahati'l-Funun, Beyrut, tarihsiz
Turgut, Ali, Tefsir Usûlü ve Kaynakları, Marmara Üni.İlah.Fak.Yay. İst. 1991
el-Vâhidî, Ebu'l-Hasen Ali b.Ahmed, Esbâbu'n-Nüzûl Mısır 1387 1968
Watt, M., İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara 1981
Yıldırım, Suat, Kur’an-ı Kerim ve Kur'ân İlimlerine Giriş, İst. 1987; Peygamberimizin Kur'an'ı Tefsiri, İzmir 1983
ez-Zehebi, Şemsuddin Ebu Abdillah, Marifetu'l-Kurrai'l-Kibar, Mısır, tarihsiz
ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin, et-Tefsîr ve'l-Mufessirûn. Dâru'l-Kutubi'l-Hadîse 1396 1976
ez-Zerkânî, Muhammed Abdulazîm, Menâhilu'l-İrfân fi Ulûmi'l-Kur'ân, Mısır tarihsiz
ez-Zerkeşî, Muhammed Bedruddîn, el-Burhân fi Ulûmi'l-Kur'ân. Beyrut tarihsiz[39]
[1]. es-Suyuti, el-İtkan, 11,170; Turgut, Ali, a.g.e., s.174
[2] Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, s.231; Turgut, Ali, s.251- Doç. Dr. Halis Albayrak Tefsir Usulu, Kur’an Araştırmaları, Şule Yayınları: 157.
[3] Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulu, s 230; Turgut, Ali, a.g.e.,s.250
[4] Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, s.231; Turgut, Ali, s.251-267 Doç. Dr. Halis Albayrak Tefsir Usulu, Kur’an Araştırmaları, Şule Yayınları: 157-158.
[5] Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usuîü, s.115-121; Turgut, Ali, a.g.e., s.135-138; bu konuda detaylı bilgi için bakınız. Serinsu, Ahmet Nedim, Kur'ân'ın Anlaşılmasında Esbabu'n-Nüzulün Rolü, Şule Yayınları, İstanbul 1994; yine aynı yazann Tarihsellik ve Esbubu'n-Nüzul, İstanbul 1996
[6] Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usuîü, s.115-121; Turgut, Ali, a.g.e., s.135-138; bu konuda detaylı bilgi için bakınız. Serinsu, Ahmet Nedim, Kur'ân'ın Anlaşılmasında Esbabu'n-Nüzulün Rolü, Şule Yayınları, İstanbul 1994; yine aynı yazann Tarihsellik ve Esbubu'n-Nüzul, İstanbul 1996. Doç. Dr. Halis Albayrak Tefsir Usulu, Kur’an Araştırmaları, Şule Yayınları: 159-160.
[7] Okiç, Tayyib, a.g.e., s.128-132; Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, s.151-157
[8] Cerrahoğiu, İsmail, Tefsir Usulü, s.157-159; Turgut, Ali, a.g.e., s.159-163 Doç. Dr. Halis Albayrak Tefsir Usulu, Kur’an Araştırmaları, Şule Yayınları:160.
[9] Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, s.134-148; Turgut, Ali, a.g.e., s.154-157 Doç. Dr. Halis Albayrak Tefsir Usulu, Kur’an Araştırmaları, Şule Yayınları:160-161.
[10] Okiç, Tayyib, a.g.e., s.105-117; Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, s.162-167
[11] Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, s.168; Turgut, Ali, a.g.e., s.167-172 Doç. Dr. Halis Albayrak Tefsir Usulu, Kur’an Araştırmaları, Şule Yayınları: 161.
[12] Turgut, Ali, a.g.e., s.70
[13] Turgut, Ali, a.g.e., s.71; Okiç, Tayyib, s.99-101 Doç. Dr. Halis Albayrak Tefsir Usulu, Kur’an Araştırmaları, Şule Yayınları: 163.
[14] ez-Zehebi, Şemsuddin Ebu Abdillah, Marifetu1-Kurrai1-Kibar, Mısır, tarihsiz, s.89-92
[15] ez-Zehebi, Ş., a.g.e., s.73-74
[16] ez-Zehebi, Ş., a.g.e., s.83-87
[17] ez-Zehebi, Ş., a.g.e., s.67-70
[18] ez-Zehebi, Ş., a.g.e., s.73-77
[19] ez-Zehebi, Ş., a.g.e., s.93-99
[20] ez-Zehebi, Ş., a.g.e., s.100-107
[21] ez-Zehebi, Ş., a.g.e., s.171-172
[22] ez-Zehebi, Ş., a.g.e., s.58-62
[23] ez-Zehebi, Ş., a.g.e., s.130-131. Doç. Dr. Halis Albayrak Tefsir Usulu, Kur’an Araştırmaları, Şule Yayınları: 164.
[24] Turgut, Ali, a.g.e., s.140; Nesh konusunda geniş bilgi için bkz. Mustafa Zeyd, en-Nesh fi'l-Kuran’il-Kerim, II cilt, Darul-Vefa 1987; ayrıca bkz. Şimşek, Sait, Kur'ân'ın Anlaşılmasında İki Mesele, İstanbul 1991, s.83-169
[26] Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, ss.186-191; Turgut, Ali, a.g.e., ss.195-197; Albayrak, Halis, Mubhematu'l-Kur'an İlmi ve Kur'ân Tefsirindeki Yeri, A.Ü.İ.F.Dergisi, Cilt: XXXII, ss.155-182
[27] Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, ss.186-190 Doç. Dr. Halis Albayrak Tefsir Usulu, Kur’an Araştırmaları, Şule Yayınları: 165-166.
[28] Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, ss.128-134; Turgut, Ali, ss.148-151; Şimşek, Sait, a.g.e., ss.17-76 Doç. Dr. Halis Albayrak Tefsir Usulu, Kur’an Araştırmaları, Şule Yayınları: 166.
[29] Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, s.179; Yıldırım, Suat, Kur'an-i Kerim ve Kur'ân İlimlerine Giriş, s.114; Turgut, Ali, a.g.e., s.186
[30] Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, ss.181-182; Turgut, Ali, a.g.e., 188-189 Doç. Dr. Halis Albayrak Tefsir Usulu, Kur’an Araştırmaları, Şule Yayınları: 166-167.
[31] Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, ss.128-133; Şimşek, Sait, a.g.e., ss.17-76 Doç. Dr. Halis Albayrak Tefsir Usulu, Kur’an Araştırmaları, Şule Yayınları: 167.
[32] Geniş bilgi için bkz. Mustafa Zeyd, en-Nesh fi'l-Kur'ani'l-Kerim, II cilt, Daru'1-Vefa, 1987; Şimşek, Sait, KurWm Anlaşılmasında İki Mesele ss.83-169 Doç. Dr. Halis Albayrak Tefsir Usulu, Kur’an Araştırmaları, Şule Yayınları: 168.
[33] Şimşek, Sait, a.g.e., ss.83-169
[34] Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, s.127-128; Şimşek, Sait, a.g.e., s.87-92 Doç. Dr. Halis Albayrak Tefsir Usulu, Kur’an Araştırmaları, Şule Yayınları: 168-169.
[35] Çetin, Abdurrahman, Kur'ân İlimleri ve Kur'an-ı Kerim Tarihi, İstanbul, 1982, s.225
[36] Bu konuda geniş bir liste için bkz. Turgut, Ali, Tefsir Usulü ve Kaynakları, Marmara Üni. İlah. Fak. Yayınları, İstanbul 1991 Doç. Dr. Halis Albayrak Tefsir Usulu, Kur’an Araştırmaları, Şule Yayınları: 169-171.
[37] Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, ss.184-186; Turgut, Ali, a.g.e., ss.201-202
[38] Cerrahoğlu, İsmail, s. 186; Turgut, Ali, ss.202-204
Doç. Dr. Halis Albayrak Tefsir Usulu, Kur’an Araştırmaları, Şule Yayınları: 171.
