TERAVİH KELİMESİNİN ANLAMI

TERAVİH KELİMESİNİN ANLAMI

Lügat bakımından "teravih", terviha kelimesinin çoğulu olup nefsin istirahat etmesi demektir. Kâmus’ta şöyle deniliyor: "Ramazan ayı tervihası da bu anlamda kullanılmış olup her dört rekât namazdan sonra dinlenildiği için bu şekilde adlandırılmıştır. Bir de "istervaha" denilir ki "rahatı buldu" mânâsına gelir.

Daha sonra "Teravih", Ramazan gecelerinde kılınan namazların adı olarak yaygınlaştı. Bu namazlarda imam her dört rekâttan sonra oturduğu için, "imam her iki terviha arasında bir terviha miktarı oturur" denilir.

İmam Beyhaki Suneninde, kendi isnadıyla Mugire b. Ziyâd elMevsıli’nin Atâ'dan, O'nun da Aişe'den naklettiği şu haberi zikreder: Aişe diyor ki: "Allah Rasulu geceleyin dört rekât namaz kılmış, sonra da uzun süre dinlenmişti. Bu durumda içimdeki merhamet duygularımı gizleyemedim ve 'Anam babam sana feda olsun ey Allah'ın Elçisi, Allah senin geçmiş ve gelecek günâhlarını bağışladı (Buna rağmen bu kadar ibadet niye)?' dedim. Bunun üzerine Rasülüllah, 'Şükreden bir kul olmayayım mı?' buyurdu"

Beyhaki, "Bu hadisi Muğire b. Ziyâd tek başına nakletmiştir ki o kuvvetli bir râvi değildir" diyor. İbn Main bu zatı güvenilir olarak nitelendiriyor.

 RAMAZAN GECELERİNİ İHYA ETMEK

Bu konuda ilk hadis Ebû Hureyre hadisidir. O şöyle diyor: "Rasuluilah Ramazan gecelerini ihya etmeğe teşvik eder, fakat kesin olarak emretmezdi.

Ve şöyle buyururdu: 'Her kim inanarak ve karşılığını Allah’tan bekleyerek Ramazan’ı ihya ederse geçmiş günahları bağışlanır'". Hadisi Kutubi Sitte Müellifleri rivayet etmiştir.

Hadisin Açıklaması:"... Ancak kesin olarak emretmezdi" (min gayri en ye'murafihi bi azimetin) ifadesinde Ramazan'ı ihya etmenin farz olmadığı hususu açıklanmışdır. İmam Nevevi diyor ki: "Bunun mânası şudur: Ramazanı ihya etmeği onlara vacip kılmadı ve kesin bir şekilde emretmedi, fakat mendup ve teşvik olarak emretti". Nevevi sonra da şunu ilâve ediyor: "Ramazan'ı ihya etmenin vacip değil mendup olduğu hususunda islâm ümmeti görüş birliğine varmıştır."

"Her kim Ramazan'ı ihya ederse" (men kâme Ramedâne) ifadesinin mânâsı "namaz kılarak ihya ederse" şeklinde anlaşılmalıdır. Bu da gece namazı denebilecek mutlak namazla gerçekleşmiş olur. Bütün geceyi namazla geçirmek şart değildir. Nevevi, "Ramazan'ı ihya etmek teravih namazı kılmakla hasıl olur" diyor.

İkinci hadis Abdurrahman b. Avf'ın hadisidir. O, Peygamber'in şöyle buyurduğunu bildiriyor: "Şüphesiz Allah Ramazan orucunu farz kıldı, ben de ramazan gecelerini ihya etmeği sünnet kıldım. Her kim inanarak ve sevabını Aliah'dan bekleyerek Ramazan'ı oruçla, gecelerini de namazla ihya ederse anasından doğduğu gün gibi günahlarından temizlenmiş olur" Nesâi. Ancak hadisin isnadında elNadr b.Şeybân elHuddâvi yer almaktadır ki Hafız İbn Hacer onun hakkında "rivayet gevşekliği vardır" (leyyinu'lHadis) demiştir.

TERAVİH NAMAZININ CEMAATLE KILINMASININ HÜKMÜ

Teravih namazını camide cemaatle kılmak efdaldir. Ahmet b. Hanbel, Şafii ve Ebû Hanife ile bazı Mâlikilerin görüşü budur. Hattâ Hanefilerden Tahâvi daha da ileri giderek, "teravih namazını cemaatle kılmanın vâcibi kifâye olduğunu" söylemiştir.

Şevkâni ve ondan önce de Hafız İbn Hacer, Tahâvi'den bu şekilde nakletmişlerdir. Ancak bu ifade Tahâvinin "Şerhu Meâni’Asar’ında söylediklerine ve İbnu'lHumâm'ın "Şerhu Fethı’l Kadir’de ondan naklettiklerine tamamen aykırıdır. Tahâvi’nin ifadesi şöyledir: "Bu rivayetlerle kendilerinden haber naklettiğimiz âlimlerin hepsi, kişinin ramazan ayında teravih namazını tek başına kılmasını, imamla birlikte kılmasından üstün saymışlardır ki doğru olanı da budur.

Bu değerlendirmesinden önce Tahâvi, iki gurubun delilleri arasında şöyle bir mukayese yapmıştır: "Bir gurup âlim Ramazan gecelerini imamla birlikte ihya etmenin, evlerde ihya etmekten efdal olduğunu söylemişler ve bu konuda  Peygamber'in 'Her kim imam çekilinceğe kadar onunla birlikte namaz kılarsa, kendisine gecenin kalan kısmında da ibadet etmiş gibi sevap yazılır' hadisini delil getirmişlerdir."

Tahâvi şöyle devam ediyor: "Bu hususta diğer âlimler bunlara muhalefet etmişler ve, 'Aksine, kişinin evinde kıldığı namaz, imamla birlikte kıldığından daha üstündür' demişlerdir. Onların bu husustaki delilleri ise Zeyd b. Sâbit'in naklettiği hadistir. Bu hadise göre Rasülüllah, 'Farz olanlar dışında, kişinin evinde kıldığı namaz, daha hayırlıdır' buyurmuştur.  Peygamber bu sözü, bir Ramazan gecesinde Ashabına namaz kıldırdığı, bundan sonraki gecelerde de kıldırmasının Ashab tarafından arzu edildiği zamanda söylemiştir".

Bundan sonra Tahâvi iki rivayeti birleştiriyor ve şöyle diyor: "İlk hadis Ebû Zer Hadisi imamla birlikte namaz kılan kimseye gecenin kalan kısmında da ibadet etmiş gibi sevab yazılacağını; Zeyd b. Sabit Hadisi ise, bu işi evinde yapanın ondan daha üstün olacağını ifade eder. Bu şekilde bir tevil ile iki hadisin birbirine zıt olması ortadan kalkar.

Şeyh İbnu'lHumam da şöyle diyor: "Tahâvi, İbn Ömer ve Urve'den, bazı Sahâbilerin teravihi evde kıldıklarına dair haberler rivayet etmiş; Kasım, İbrahim, Nâfi, Salim ve Ebû Yûsufun, 'kişi kıraatta sünnete tam riayet ederek veya sünnet olan kıraate benzer şekilde okumak suretiyle teravihi evinde eda edebilecekse onu evinde kılsın', dediklerini, çünkü  Peygamberin 'Namazı evinizde kılınız, farz olanlar müstesna, şüphesiz kişinin en hayırlı namazı evinde kıldığıdır' buyurduğunu nakletmiştir. Ancak kitlelere önderlik eden büyük fakihleri bunun dışında tutmuştur".

İkinci görüş: Bu görüşe göre kişinin teravih namazını evinde kılması efdaldir. Mâlik, Ebû Yûsuf ve Şâfiilerden bazısı bu görüştedirler. İmam Mâlik'e bir insanın Ramazan'daki namazı ile ilgili bir soru sorulunca şöyle cevap vermiştir. "Eğer kişi evinde kılabilecekse bence en iyisi evinde kılmasıdır. Ama her insan bunu yapamayabilir. İbn Hürmüz çekip gider ve ailesiyle birlikte namaz kılardı. Rabia da giderdi ve evinde kılardı. Alimlerden birçoğu çekip giderler, cemaatle birlikte namaz kılmazlardı ki ben de bunu tercih ederim.

Bunlar, Zeyd b. Sabit hadisindeki Rasulullah'ın "Namazın en sevaplısı, farz müstesna, kişinin evinde kıldığı namazıdır" ifadesini delil getirmişlerdir.  Peygamber mescitte hasırdan yapılmış bir oda edinmişti. Namazı o odada kılmıştı. Bir gurup Sahabe yanında toplanmış ve O'nunla birlikte namaz kılmıştı. Sonra bir gece  Peygamberin sesini duymadılar, O'nun uyuduğunu zannettiler. Uyansın ve çıksın diye Ashabdan bazıları öksürmeğe başladılar. Bunun üzerine  Peygamber dışarı çıkarak buyurdu ki: "Yaptığınızı gördüğüm şeye o kadar devam ettiniz ki, bunun size farz olacağından korktum. Size farz kılınmış olsa ona güç yetiremezsiniz. Binaenaleyh siz namazı evlerinizde kılınız. Çünkü farz olan müstesna, kişinin en faziletli manazı evinde kıldığı namazdır" Buhari – Müslüm

Elbâninin "Salâtu'iTerâvih" isimli kitabında bu hadisi zikretmemesi şaşılacak şeydir. Oysa ikinci görüşün en kuvvetli delili bu hadistir.

 Peygamber hiçbir namazı bu genelleme dışında tutmamıştır. Yalnız farzları istisna etmiştir. Teravih namazı ise farzlara dahil değildir.

Bu hadis, Ramazan'da kılınan namaz hakkında, Rasülüllah'ın mescidinde söylenmiştir. Teravih namazını evde kılmak,  Peygamber'in mescidinde kılmaktan bile faziletli olunca, bunun dışındaki bir mescitte kılmaktan nasıl daha faziletli olmaz?

Fakat Ömer b. elHattab devrinden sonra teravih namazı İslâm’ın şiarı haline geldi ve Müslümanlar bunu devamlı olarak kıldılar. Bu sebeple âlimler teravihi camilerde kılmanın efdal olduğu hususunda görüş birliğine vardılar ve bu konuda aşağıdaki delilleri zikrettiler.

Aişe -Allah ondan razı olsun- şöyle dedi: Allah Rasulü sallallahu aleyhi ve sellem mescitte namaz kılmıştı. Bir gurup cemaatte O'na uyarak namaz kıldılar. Sonra ikinci gün yine kıldı. Bu sefer cemaat çoğaldı. Sonra üçüncü, yahut dördüncü gece halk yine toplanmıştı. Fakat  Peygamber onların yanına çıkmadı. Sabah olunca da şöyle buyurdu: "Yaptığınızı gördüm. Ancak size çıkmaktan beni alıkoyan şey, size bu namazın farz olmasından korkmamdır." Bu hadise Ramazan'da vuku bulmuştu. Hadisi Buharı ve Müslim nakletmiştir.

Hadisin açıklanması: Hadis şuna delâlet ediyor:  Peygamber teravih namazını cemaatle kılmıştır ve O'nu cemaate devam etmekten "ümmetime farz kılınır" endişesi alıkoymuştur.

Şöyle bir soru sorulabilir: Allah Teâlâ farz namazlara son şeklini vererek elliden beşe indirdi. Bir de teravih müslümanlara farz kılınır endişesi niye?

Bu soruya ElBagavi şu cevabı veriyor: Gece namazı  Peygamber'e farz idi. O'nun dinle ilgili fiil ve hareketlerine uymak ise mecburi idi. Bu durumda O, teravih i cemaate devamlı olarak kıldırsaydı, bu konuda da ümmetinin kendisine ittibâ etmesinin zaruret şeklini alabileceğinden emin olamazdı, ve bu ilâve edilmiş vacip,  Peygamber'e ittibâ edilmesi yönünden olup yeni bir farz ortaya koyma tarzında olmazdı. Bazen din gerekli görmediği halde kişi kendi kendine bir işi vacip kılabilir, terk ettiği zaman da ayıplanır. Nitekim kişi bir namaz adayınca onu yerine getirmesi vacip olur. Allah Teâlâ, bir gurup Hıristiyan’ın, kendilerine farz kılınmayan bir ruhbanlık başlattıklarını, sonra da onu gereği gibi yerine getiremediklerini, bu durumda da ayıplandıklarını haber veriyor ve onlar hakkında "onlar ruhbanlığa riayet etmediler"(Hadid, 27), buyuruyor. İşte  Peygamber, böyle olabileceğinden endişe ederek cemaate devamı terk etmiştir.

 Peygamber'in "Size farz kılınmasından endişe ettim" ifadesinin izahı hususunda Hafız İbn Hacer, âlimlerden birçok görüş nakletmekte ve az önce geçen sözü elHattâbi'ye nisbet etmektedir. Hattâbi'den şöyle bir ihtimal daha naklediyor: Allah, namazı elli vakit olarak farz kıldı. Sonra Peygamber'ine acıyarak bunun büyük bir kısmını affetti. Şayet ümmet, kendileri için bağışlanmış olan şeye tekrar dönerler ve Peygamberlerinin, kendileri için affedilmesini istediği şeyin bir kısmını kendileri için gerekli görürlerse, bunun onlara farz kılınması abes karşılanmaz.

Sonra Hafız İbn Hacer şöyle devam ediyor: "Bu iki cevabı, İbnu'lCevzi gibi birçok şârih, Hattâbi'den almıştır ki bu, gece namazının  Peygamber'e farz ve O'nun fiillerine ittibâ etmenin ümmeti için zaruri olması esasına dayanır. Bu iki durumdan her birinde ittifak vardır". Daha sonra İbn Hacer diğer âlimlerin görüşlerini naklediyor ve şöyle diyor:

a) EIMuhibb etTaberi diyor ki: Allah'ın  Peygamber'e, "Eğer sen bu namazı onlarla birlikte kılmağa devam edersen ben onlara bu namazı ferz kılarım" diye vahyetmiş olması.  Peygamber'in ise onların yükünü hafifletmeyi istemiş olması, bu yüzden teravihi cemaatle kılmağı terketmiş olması muhtemeldir.

Taberi şöyle devam ediyor:  Peygamber'in içine böyle bir endişenin doğmuş olması da muhtemeldir. Nitekim Hz Peygamberin devam ettiği bazı ibadetlerin farz kılındığı hususunda ittifak vardır.

 Peygambeı'in. devam etmesi sebebiyle, ümmetinden birinin, teravih namazını vacip sanabileceği endişesi taşımış olduğu da söylenir.

Kurtubi de bu görüşe temayül ederek diyor ki: " Peygamber'in, 'size farz kılınır sözü, 'siz onu farz zannedersiniz, bu sebeble de böyle zannedene farz olur manasınadır. Nitekim müçtehid, bir şeyin helâl veya haram olduğunu zannedince onunla amel etmek kendisine vacip olur."

Şöyle devam ediyor: "Denilir ki:  Peygamber şayet kendisi hayır bir işe devam eder ve ümmeti de kendisine bu konuda uyarsa o amelin ümmetine farz kılınacağına, "hükmetmiştir".

Hafız İbn Hacer şöyle bir not düşmektedir: "Bu sonuncu görüşten sonra akla şu itiraz geliyor: Hz Peygamberin farzlardan önce ve sonra kılınan sünnet namazlara devam ettiği Ashabının da O'na ittibâ ettiği, buna rağmen bu namazların farz kılınmadığı açıkça ortadadır."

b) İbn Battal şöyle diyor: Muhtemeldir ki  Peygamber bu sözü gece namazının ümmeti dışında, yalnız kendisine farz olduğu zaman söylemiş ve "eğer onlara namaz kıldırmak üzere çıkar, onlar da gece namazını O'nunla birlikte kılmağı zaruri görürlerse, Allah O'nunla ümmeti arasındaki hükmünü müsâvi kılar", diye endişe etmiştir. Çünkü dinde esas olan, Peygamber ile ümmeti arasında ibadet hususunda eşitliğin bulunmasıdır.

Yine muhtemeldir ki  Peygamber, onların gece namazına devamdan âciz kalmalarından, onu terketmekle de kendisine ittibayı terketmelerinden, bu sebeble de isyan etmiş olacaklarından endişe etmiştir.

c) Kirmanı ise şöyle söylüyor: Şüphesiz İsrâ hadisi şuna delâlet eder: Allah'ın, "benim katımda söz değişmez", ifadesinden maksat, beş vakit namazın artmaması ve eksilmemesinin garantisidir.

d) Bazıları da diyorlarki: O devir nesih için uygun bir devirdi. Farz kılınmasından korkmağa hiçbir engel yoktu."Hafız, bu görüşe de şöyle bir not düşüyor: Bunun üzerinde düşünmek lâzım. Çünkü Allah Teâlâ'nın "Benim katımda söz değişmez" ayeti bir haberdir. Tercih edilen görüşe göre haberde nesih cereyan etmez.

e) Hafız İbn Hacer Diyor ki: Allah Teâlâ bize bunlar dışında üç cevap daha ilham etti.

Bunlardan birisi şudur: Endişe edilen şey, gece namazının, "teheccüdü camide cemaatle kılmağı gece nafilesinin sahih olması için şart kabul etmek" mânâsında farz kılınmasıdır. Zeyd b. Sabit hadisindeki, "size farz kılınmasından, eğer farz kılınırsa yerine getiremeyeceğinizden korktum. Bu.sebeple (ey cemaat) namazı evlerinizde kılınız" ifadesi de buna işaret etmekte ve şart kılınmasından korumak için  Peygamber, onları mescitte toplanmaktan menetmekte, bunu evlerinde devam ettirmelerine izin vermekle de farz kılınmasını emniyet altına almaktadır.

 İkincisi, korkulan şeyin, gece namazının farzı ayn değil, farzı kifaye olmasıdır. Böyle olunca da, beş vaktin üzerine ilâve sayılmaz, belki bazılarının bayram namazı gibi konularda iler sürdükleri görüşün bir benzeri olur.

Üçüncüsü: Muhtemeldir ki korkulan şey, özellikle Ramazan gecelerinde kılınan namazın farz olmasıdır. Nitekim bu konudaki hadiste, bu sözün Ramazanda söylendiği belirtilmiştir. Süfyan b. Hüseyin'in rivayetinde de "Size bu ayın namazının farz olmasından korkuyorum" denilmektedir ki bu durumda problem ortadan kalkıyor. Çünkü Ramazanın ihyası, senenin her gününde tekerrür etmektedir. Böyle olunca da, beş vaktin üzerine ilâve sayılmaz, belki bazılarının bayram namazı gibi konularda ileri sürdükleri görüşün bir benzeri olur.

Üçüncüsü: Muhtemeldir ki korkulan şey, özellikle Ramazan gecelerinde kılınan namazın farz olmasıdır. Nitekim bu konudaki hadiste, bu sözün Ramazanda söylendiği belirtilmiştir. Süfyan b. Hüseyinin rivayetinde de "Size bu ayın namazının farz olmasından korkuyorum" denilmektedir ki bu durumda problem ortadan kalkıyor. Çünkü Ramazanın ihyası, senenin her gününde tekerrür etmemektedir. Böyle olunca da beş vaktin üzerine ilâve sayılmaz.

Hafız Askalâni şöyle devam ediyor: Bana göre bu üç cevaptan en kuvvetlisi birincisidir.

2) İkinci hadis, Ebû Zer hadisidir. O diyor ki: Hz Peygamberle birlikte Ramazan ayında bulunduk. Bu aydan yedi gün kalıncaya kadar bize (farzdan başka) namaz kıldırmadı. (Yedi gün kalınca) gecenin üçte biri geçinceye kadar bize namaz kıldırdı. Sonra altıncı gece bize namaz kıldırmadı. Beşinci gece olunca, gecenin yarısı geçinceğe kadar bize namaz kıldırdı. "Ya Rasûlallah" dedik, "bu gecenin geri kalanının namazını da bize kıldırsan?" Bunun üzerine şöyle Duyurdu: "Bir adam, imam çekilinceye kadar onunla namaz kılarsa ona bir geceyi ihya etmiş sevabı yazılır. Sonra, ayın sonundan dördüncü gecede bize namaz kıldırmadı, üçüncü gece kıldırdı. Öyle ki, 'felâh'ı geçirmekten korktuk. Ebû Zer'e, "felah nedir?" dedim. "Sahurdur" dedi.

Râvi diyor ki: Bu gecede ailesini, kızlarını ve hanımlarını da uyandırırdı. Tirmizi

Hadisin açıklaması: "Lev neffeltenâ" ifadesi "yarısını ibadetle geçirdiğimiz gecenin kalanında namaz kıldırmak suretiyle eklesen" demektir. İşte bu, tenfildendir. enNihâye'de denilir ki: "Bize nafile namazdan ilâve yapsan" demektir. Farzlar üzerine ilâve olduğu için nafile namazlar da bununla adlandırılmıştır. "Yarısı üzerine gece namazını eklesen bizim için daha hayırlı olurdu" takdirindedir." Buradaki "Lev" lafzı temenni içindir.

Şevkâni şöyle diyor: Burada anlatılmak istenen şudur: "Keşke gecemiz boyunca bize namaz kıldırsan ve namaz sevabından hasıl olan ecri bize ilâve etsen".

Hadiste teravih namazını cemaatle kılmanın meşru olduğuna delil vardır.

3) Üçüncü hadis, Ebû Hureyre hadisidir. O diyor ki; Hz Peygamber Ramazanda çıkıp baktı ki bir gurup cemaat mescidin bir köşesinde namaz kılıyor. "Bunlar nedir?" diye sordu. Dediler ki: "Bunlar Kur'an okumayı bilmeyen bir topluluktur, Übey b. Kâb namaz kılıyor, onlar da onun namazına uyarak kılıyorlar. Bunun üzerine  Peygamber buyurdu ki: "Doğru yapıyorlar. Yaptıkları şey ne güzeldir" Ebu Davud

Bu hadisi Muhammed b. Nasr elMervezide rivayet etmiştir. Su konuda mahfuz olan haberde Ömer b. eiHattâb'ın, cemaati Ubey b. Kâb'ın arkasında topladığı zikredilmektedir ki Hafız İbn Hacer ve başkaları bunu kesin bir ifadeyle belirtmişlerdir.

Bunlar Teravih namazını cemaatle kılmanın meşru olduğu hususunda rivayet edilen hadislerden bazılarıdır.

 Peygamberin "Farz olanı müstesna, namazın efdali, kişinin evinde kıldığı namazıdır" sözünü âlimler, teheccüt namazına hamletmişlerdir. Nitekim bayram namazları, kusuf ve istiskâ gibi cemaatle kılınması meşru olan bazı namazları umumdan istisna ettiler. Teravih namazı da böyledir. Bunun için Ömer b. elHattâb, teravihin farz kılınması endişesi ortadan kalkınca, cemaatle camide kılmayı emretmiştir. Bu uygulama o zamandan günümüze kadar böylece devam ede gelmiş ve Ramazan ayında teravih namazı kılmak, İslâm’ın şiarı olmuştur. Ancak teravihi camide cemaatle kılmayıpda evinde kılan kimse kötülenmez, ayıplanmaz.

TERAVİH NAMAZININ REKÂT SAYISI

Bu konuda âlimlerin üç görüşü vardır:

Birinci görüşe göre teravih sekiz rekâttır. Muhaddislerin ve muhakkiklerin görüşü budur.

İkinci görüşe göre teravih yirmi rekâttır. Üç imam; Şafii, Ebü Hanife ve Ahmed böyle söylemişlerdir.

Üçüncü görüşe göre ise teravih otuz altı rekâttır. Bu da İmam Mâlik'in görüşüdür.

Şimdi birinci görüşün delillerinden bazılarını verelim:

1)  Aişe'nin hadisi: O şöyle diyor: Rasûlullah ne Ramazan'da ne de Ramazan'dan başka gecelerde onbir rekâttan fazla namaz kılmış değildir. Önce dört rekât kılardı ki onların güzelliğini ve uzunluğunu sorma. Sonra dört rekât daha kılardı. Onlarında güzelliğini ve uzunluğunu sorma. Sonra üç rekât namaz kılardı. Buhari – Müslüm

İbn Huzeyme de Sahih’inde" Peygamber'in Ramazan Gecesinde Kıldığı Namaz Sayısı Babı" başlığını taşıyan bir bölüm açmış ve orada bu hadisi zikretmiştir. Nitekim Beyhaki de Süneni’nde "Ramazan Ayındaki Gece Namazının Rekâtlarının Sayısı Hakkında Nakledilenler Babı" başlığını taşıyan bölümde bu hadisi nakletmiştir.

Açıkça görülüyor ki bunların hepsi Rasülüllah'ın Ramazan'daki ve Ramazan dışındaki gece namazlarının rekâtları sayısını bildirmek için bu hadise dayanmışlardır. İmam Buharı de Sahih’inde "Teravih Namazı" bölümünün bitiminde bu hadisi rivayet etmiştir ki Allah'ın izniyle az ilerde buna tekrar dönülecektir.

2) Câbir b. Abdillah hadisi: O diyor ki  Peygamber bize Ramazan ayında sekiz rekât namaz kıldırdı. Sonra da vitir kıldırdı... Bu hadisi Ebû Ya'lâ elMu'cemu'sSağir’inde Taberâni nakletmiştir. Heysemi’nin dediği gibi hadisin isnadında İsa b. Câriye bulunmaktadır ki onu İbn Hibbân ve başkaları Mutemet kabul ederken İbn Main zayıf saymıştır. Hafız İbn Hacer Fethu’lBâride bu hadisi İbn Huzeyme ve İbn Hibbân'ın naklettiğini söylemiş, elTelhi’ste de hadisi yalnız İbn Hibbân'a nisbet etmiş, ama, Mevâridu'zZa'mân'da da zikredildiği gibi, İbn Hibbân'ın isnadında İsa b. Câriye olmasına rağmen, hadisin isnadı hakkında bir şey dememiştir.

Şeyh elElbâni bu hadisi zikretmiş ve onu İbn Nasr ile Taberâni'ye nisbet ederek "isnadı hasendir" demiş, fakat o da İsa b. Câriye'den söz etmemiştir.

Taberâni, hadisi elMu'cemu'sSagir'de, kendi isnadıyla şöyle nakletmiştir: Yâkub b. Abdullah elKummi'nin İsa b. Câriye'den rivayet ettiğine göre Câbir b. Abdullah şöyle demiştir:  Peygamber bize Ramazan ayında sekiz rekât namaz kıldırdı. Sonra da vitir kıldırdı. Ertesi gece biz mescitte toplandık ve Rasulullah'ın geleceğini ümid ettik. Fakat O mescide inmedi. Sabah olunca yanına girdik. Dedik ki: "Yâ Rasûlallah, dün gece biz mescitte toplandık ve senin bize namaz kıldıracağını ümid ettik?" Buyurdu ki: "Şüphesiz ben size bunun farz olmasından korktum".

Taberâni şöyle devam ediyor: "Hadis Câbir b. Abdullah'dan yalnız bu isnadla rivayet edilmiştir. İsnadda Yâkub tek kalmıştır ki O da mutemettir". Fakat Taberâni de İsa b. Câriye'den bahsetmemiştir.

Zehebi bu hadisi naklettikten sonra isnadının vasat olduğunu söylemiştir.

Ben diyorum ki: İsa b. Câriye, elEnsâri elMedeni'’dir, Hafız İbn Hacer onun gevşek olduğunu söylemiş, Zehebi ise onun hakkında şöyle demiştir: O Cerir ve Cabir’den rivayette bulunmuş, kendisinden de Ebû Sahr Humeyd b. Ziyâd ve hakkında farklı görüşler bulunan Yakub elKummi hadis nakletmiştir. İbn Main onun hakkında, "münker hadisleri var” demiştir[32]. Mizâri’da da şöyle diyor: Nesâi onun "hadisi kabul edilmez birisi" (munkeru'lHadis) olduğunu söylerken, Ebû Zur'a,"zaran yok" (la be'se bihi) demiştir. Yakub b. Abdullah elKummi’yi ki o Ebu'lHasen elEş'ari’dir Taberâni’nin mutemet addettiği daha önce zikredildi. Nesâi onun hakkında "zararı yok", Darakutni, "kuvvetli değil" diyor. Zehebi de onun "doğru sözlü sayıldığına" (sadûk) hükmediyor.

Bundan anlaşılıyor ki, hadis hasen derecesinden aşağı değildir. Bu sebeple Hafız, hadis hakkında susmayı tercih etmiş, elElbâni hasen olduğunu söylemiş, Zehebi, "isnadı vasattır" demiştir. Malumdur ki Zehebi iyi araştırıcılardandır (min ehli'listıkrâ').

Sonra, İbn Hibbân ve İbn Huzeyme gibi iki yüce İmam Sahihlerinde hadisi rivayet etmişlerdir. Üstelik bu,  Aişe'nin hadisiyle de uygunluk arzetmektedir.

İşte muhakkik hadis ve fıkıh âlimleri bu iki hadisi almışlardır. Onlardan hiç biri  Peygamber'in ne Ramazan'da, ne Ramazan dışındaki gecelerde sekiz rekâttan fazla namaz kıldığını söylememiştir. İhtilaf, yalnız bu rekâtların uzunluğu, kıraati, vakti ve cemaatle kılınıp kılınmayacağı hususunda vuku bulmuştur.

Teravih, Kıyamı Ramazan, Gece namazı ve Ramazan'da Teheccüd namazı hepsi bir tek şeyin anlatımıdır. Şeyh Ubeydullah elMubârekfûri şöyle diyor: Bilinmelidir ki, teravih, kıyamı Ramazan, gece namazı ve Ramazan'da Teheccüt namazı bir tek şeyin anlatımıdır ve bir tek namazın adıdır. Ramazan'da teheccüt teravih namazından başka bir şey değildir. Çünkü Ramazan gecelerinde Rasûlullah'ın, biri teravih diğeri teheccüt olmak üzere iki çeşit namaz kıldığına dair sahih veya zayıf hiç bir rivayet sabit olmamıştır. Ramazan dışındaki teheccüt, ramazanda teravihtir. Nitekim Ebû Zer ve diğerlerinin hadisi buna delâlet eder. Feydu'lBâri sahibi olan Hanefi âlimi Şeyh Enver Şah elKeşmiri’de bu görüştedir.  O şöyle diyor: Bana göre tercih edilen görüş şudur: Teravihin devamlı olmayışı, cemaatle kılınması, bir defasında gecenin başlangıcında kılınması, başka bir seferinde gecenin sonuna doğru kılınması, teheccüdün ise gecenin sonunda kılınması, onda cemaat olmaması gibi, sıfatları birbirinden farklı da olsa teravih ve gece namazı aynı şeydir. Sıfatlarının farklı oluşunu, çeşitlerinin de farklı oluşuna delil getirmek bence pek makbul değildir. Aksine, bu, bir tek namaz idi. Önce kılındığı zaman teravih, geç kılındığında teheccüt olarak isimlendirildi.

Vasıfları farklı olduğu zaman o namazı iki isimle adlandırma hususunda hiç bir kural yoktur. Çünkü ümmet onun üzerinde ittifak etmişse ismin farklı olmasında hiç bir mahzur yoktur. Çeşitlerin farklılığı ancak, hem teheccüdü, hem de teravihi kıldığı şeklinde  Peygamber'den sabit olabilir.

Hanefi âlimlerinin ileri gelenlerinden olan Bedreddin elAyni de kesin bir şekilde şunu söylüyor:  Aişe'nin, "Rasûlullah, Ramazan'ın son on gününe ulaşınca diğer zamanlarda görülmeyen bir ibadet gayreti içerisine girerdi" şeklindeki ifadesinde anlatılmak istenen şey, namaz rekâtlarında bir artırma olmayıp, O'nun son on gündeki namazların rukûlarını, secdelerini, kıyam ve ka'desini uzun yapmasıdır.

Yine Şeyh elAyni,  Peygamber'in namazının rekât sayısını isbat için başka sahabilerden de on rivayet zikrediyor ve bunlardan vitir rekâtlarında dilediği gibi ilâve ve kısaltma yapmakla beraber, Rasûlullah'ın namazının sekiz rekâttan fazla olmadığı sonucuna ulaşıyor. Hanefi muhakkiklerinden Şeyh İbnu'lHumam'da sekiz rekâtın sünnet, kalanının müstehab olduğu görüşünü benimsemiş, fakat yirmi rekâtın da sünnet olduğunu söyleyen Hanefi âlimleri onun bu görüşünü reddetmişlerdir.

İkinci görüşün delilleri: Teravih namazının yirmi rekât olduğunu savunan bu görüşün sahipleri  Ömer'den nakledilen, "Onun cemaati Ubey b. Kâb'ın arkasında yirmi rekât teravih kılmak için bir araya getirdiğini” bildiren habere ve zayıf olduğu hususunda ittifak bulunan merfû bir hadise istinat ettiler.Merfû hadis zayıf olduğu için İbn Kudâme ve benzeri muhakkik mezheb âlimlerinin, görüşlerine delil getirmek konusunda bu hadisi zikretmediklerini görüyoruz..

Eğer bu hadis sahih olsaydı, birinci görüş sahipleri aleyhine kesin delil olurdu ve muhakkik âlimler mutlaka onu zikrederlerdi. Bununla birlikte biz, önce bu hadisi zikredeceğiz, sonra Ömer b. elHattâb'dan bu konuda rivayet edilen haberleri nakledeceğiz.

Merfû Hadis: İmam Zeyla'i diyor ki: İbn Ebi Şeybe'nin Musannefinde, Taberâni'nin elMu’cem’inde ve elBeyhaki'nin Sunen'inde Taberâni'den naklettiğine göre, İbrahim b. Osman Ebû Şeybe, Mukassem'den, İbn Abbas'ın şöyle söylediğini rivayet etmiştir:  Peygamber, Ramazan'da yirmi rekât namaz ve vitir kıldırdı".

Hafız Zeylai şöyle diyor: Hadis, İmam Ebû Bekir b. Ebû Şeybe'nin dedesi olan Ebû Şeybe İbrahim b. Osman sebebiyle illetlidir. Ebû Şeybe'nin zayıf olduğunda ittifak vardır. İbn Adiy elKâmil’de, onu gevşek addetmiştir. Ayrıca hadis, Ebû Seleme b. Abdurrahman'dan nakledilen sahih hadise muhalifir. Zeyla'i sonra da  Aişe'nin sahih hadisini zikrediyor.

Heysemi’de şöyle diyor: Hadisi Taberâni, elKebir ve elEvstt’a nakletmiştirki, isnadında Ebû Şeybe vardır ve zayıftır.

Hafız İbn Hacer elTakrib’de Ebû Şeybe İbrahim b. Osman'ın metruk olduğunu, Şeyh İbnu'lHumam da zayıf olduğunu söylemişlerdir.

Beyhaki de diyor ki: Hadisi Ebû Şeybe İbrahim b. Osman elAbsi elKûfi tek başına rivayet etmiştir, o da zayıftır.

Bu hadisin senedi Ebû Şeybe üzerinde dönüp duruyor. Çünkü hadisi kitabına alanların hepsinin isnadı ona dayanıyor. Birisi kalkar da hadisin başka bir isnadının daha olduğunu söylerse sakın bu seni yanıltmasın. Çünkü Taberâni ve Beyhaki hadisin isnadında Ebû Şeybe'nin tek kaldığını açıkça ifade etmişlerdir. Hafız Zehebi de elMizân'da bu hadisin, Ebû Şeybe'nin münkerlerinden biri olduğunu söylemiştir. Hafız İbn Hacer ise geniş ilmine rağmen hadisin başka isnadını bulamamış ve kesin bir ifadeyle şöyle demiştir. Ebû Şeybe'nin İbn Abbas'dan naklettiği hadise gelince, onun isnadı zayıftır ve hadis,  Aişe'nin, Sahihân'da rivayet edilen hadisine muarızdır. Halbuki  Aişe  Peygamber'in gece halini başkalarından daha iyi bilir".

Hanefi âlimlerinden bazılarının da dahil bulunduğu müctehid imamların ve muhakkiklerin bu açıklamalarına rağmen Şeyh Yusuf elBennûri elHanefi, teravih rekâtlarının sayısının sekiz olduğunu söyleyenlere şiddetle ve öfkeyle hücum etmiş, onları söz ve beyanda safsatacı olmakla ve münasebetsizlikle, inançta sapıklıkla, ümmetin salihlerine karşı düşmanlıkla itham etmiş, sonra şöyle demiştir: "Birinci söz bizi şuna götürür: Gerçi İbrahim b. Osman Ebû Şeybe zayıftır, fakat  Ömer zamanında ve sonraki devirlerde ümmetin uygulaması onun rivayetini kuvvetlendirmektedir. İkinci söz de bizi, olayı farklı durumlara hamletmeğe sevkeder. Nitekim Hafız İbn Hacer başka bir münasebetle buna işaret etmiştir. Teamül ve başka şeyle kuvvetlendirildiği için bazan zayıf hadisle amel edilebilir.

Bundan sonra da söz düellosundaki başarısızlığı sebebiyle cidden bitkin kalmış olacak ki şöyle diyor: "Bize kadar sağlam bir isnadla ulaşmamış da olsa yirmi rekât uygulamasının mutlaka merfû bir aslının olması gerekir". ))))

Bu söz, makul deliller getirememekten kaynaklanan uydurma bir kaidedir.

Teravih namazının rekâtları hususunda Ömer b. elHattâb'dan rivayet edilen haberlerin araştırılması:

Buhâri’nin Sahih'inde, İbn Şihâb'dan, onun da Urve b. Zübeyr’den rivayet ettiğine göre Abdurrahman b. Abdulkâri şöyle demiş: Bir Ramazan gecesi Ömer b. elHattâb'la birlikte mescide çıktık. Bir de baktık ki halk gurup gurup orada burada toplanmış, kimi kendi kendine, kimileri başkasına uyarak namaz kılıyorlar. Ömer dedi ki: "Şüphesiz bunları iyi okuyan birinin arkasında toplarsam daha güzel olacağını sanıyorum." Sonra karar verip onları Ubey b. Kâb'ın arkasında topladı. Bir başka gece onunla birlikte yine çıkmıştık. Halk imamlarının arkasında namaz kılıyorlardı. Ömer,'"Bu ne güzel bid'attir" dedi. Oradaki cemaat gecenin başlangıcında namaz kılıyorlardı. Ömer, gecenin sonuna doğru kılanları kastederek şöyle devam etti. "Şu anda namaz kılmayıp uyuyanlar, kılanlardan daha üstündür."

İmam Buhâri’nin İbn Şihâb'dan muallak olarak naklettiği bu hadis gerçekte, önceki isnada atfedilmiştir. İmam Mâlik de Muvatta'ında kendi senediyle hadisi benzer bir şekilde rivayet etmiştir.

Bazı kelimelerin açıklaması: "Evzâ", gurup gurup topluluk demektir. "Müteferrikan" kelimesi, lafzi te'kiddir. "Emsel" kelimesi, efdal manasınadır. Ömer b. elHattâb,  Peygamber'in birkaç gece kendisine uyarak namaz kılanlara mani olmayışından hüküm çıkarmıştı.  Peygamber, onların böyle yapmalarını hoş karşılamamışsa bile, bu hoşlanmayış, onlara teravih farz kılınır endişesiyle olmuştur.  Peygamber vefat ettikten sonra artık farz kılınır endişesi ortadan kalkmıştır. "Fe cemeahüm âlâ Ubey b. Kâb" ifadesi "Ubey'i onlara imam yaptı" demektir. Herhalde Ömer  Peygamberin "Onlara, Allah'ın kitabını en iyi okuyan imamlık yapsın" hadisiyle amel ederek Ubey'i seçmiştir. Çünkü Ömer, "En güzel okuyanımız Ubey'dir demiştir.

"Sonra başka bir gecede onunla birlikte yine çıktık". Bu ifadede Ömer'in cemaatle birlikte Ubey'in arkasında namaz kılmadığına işaret vardır. Çünkü onun kanaatine göre, namazı gecenin sonunda evde kılmak daha faziletlidir. Nitekim hadisin sonunda, "Şu anda namaz kılmayıp uyuyanlar daha üstündür" demiştir.

Muhammed b. Nasr, Tavus vasıtasıyla İbn Abbas'dan şöyle naklediyor: İbn Abbas demiş ki: Mescitte Ömer'in yanında duruyordum. Cemaatin gürültüsünü işitti. "Nedir bu?" dedi. "Cemaat camiden çıktı" dediler. Bu olay Ramazanda olmuştu. Bunun üzerine dedi ki: Gecenin kalan kısmı bence geçen kısmından daha efdaldir". "Elhey'a" bağırma, gürültü manasınadır.

 Ömer'in "Ni'me'lbid'atü" sözü bazı rivayetlerde "Ni'metü'l bid'atü" şeklinde gelmiştir. Bid'at, esnasında "önceden bir benzeri olmayıp sonradan ihdas edilen şey" demektir. Dinde ise, sünnetin karşıtıdır ve menedilmiştir.

İmam Buhâri,  Ömer'in bir araya getirdiği cemaatin kıldığı rekâtların sayısını bildirmemiştir. Buhârinin sayı zikretmeyişinde, rekât sayısını belirten haberlerin ona göre sahih olmadığına işaret vardır. Yahut da o, Ömer'in sekizden fazla kılmadığı kanaatindedir. Bu sebeble Ömer olayının hemen ardından  Aişe'nin, "Rasûlullah ne Ramazanda ne Ramazan dışında (ki gecelerde) sekiz rekâttan fazla namaz kılmadı. (Önce) dört rekât daha kılardı ki bunun da güzelliğini ve uzunluğunu sorma. Sonra dört rekât daha kılardı" mealindeki hadisini zikretmiştir.

Bundan dolayı rekâtların sayısı konusunda râviler arasında ihtilaf meydana gelmiştir. Size bu rivayetlerden bazılarını nakledeceğiz:

1) İmam Mâlikin Muvatta’ında, Muhammed b. Yûsuf dan, esSâib b Yezid'in şöyle söylediği nakledilir: Ömer b. elHattâb, Ubey b. Kâb ve Temim edDâri’ye cemaate on bir rekât namaz kılmalarını emretti. İmam yüzlerce ayet okuyordu. Öyle ki biz kıyamın uzun oluşu sebebiyle bastonlara dayanmak zorunda kalmıştık. Namazdan da ancak şafak sökerken çıkıyorduk.

Hadisi Mâlik vasıtasıyla Beyhaki de rivayet etmiş, ve buradaki Muhammed b. Yusuf'un, Saib b. Yezid'in kız kardeşi oğlu olduğunu açıklamıştır.

Haberi Said b. Mansûr Sünen’inde başka bir râvi vasıtasıyla , Abdüllaziz b. MuhammedMuhammed b. Yusuf Sâib b. Yezid isnadıyla nakletmiştir.

Hadisin isnadı sağlamdır. Çünkü Muhammed b. Yusuf elKindiel Medeni elA'rec son derece güvenilir bir zat olup H. 140 yıllarında vefat etmiştir. İmam Mâlik'in şeyhidir. Buharı ve Müslim kendisini delil diye kabul etmişlerdir.

esSâib b. Yezid, malum Sahabi olup küçük yaşta Peygamber'le birlikte Hacc farizasını yerine getirmiştir. Ayrıca bu hadis  Aişe ve Câbir b. Abdullah'ın hadisleriyle uygunluk arzetmektedir.

Ancak Hafız İbn Abdulberr bu hususta şöyle diyor: İmam Mâlik dışındaki raviler bu hadiste geçen rekât sayısını yirmi bir olarak rivayet etmişlerdir ki sahih olan budur. Hadiste, Mâlik'in dışında on bir ifadesini nakleden hiç bir kimse bilmiyorum. Başlangıçta rekât sayısı on bir olup, sonra bu rekâtlardaki uzun kıraat, cemaat için kısaltılmış, buna mukabil rekât sayısı yirmi bire çıkarılmış olması da muhtemeldir. Fakat kuvvetle tahmin ediyorum ki "on bir" ifadesi hata eseridir.

Zurkani, İbn Abdulberr'in bu görüşünü şu sözlerle reddediyor: Madem ki onun zikrettiği ihtimali göz önüne alarak iki farklı lafız arasını cemetmek mümkündür, öyleyse "on bir" ifadesi hata değildir. Beyhaki de aynı şekilde bu iki rivayeti cemetmiştir. "On bir ifadesini Mâlik tek başına rivayet etmiştir" görüşü de doğru değildir. Çünkü Said b. Mansûr da hadisi bir başka cihetten, Muhammed b. Yusuf’dan, İmam Mâlik'inki gibi nakletmiştir.

Nimevi Asâru'sSunen'de diyor ki: İbn Abduberr'in, İmam Mâlik'in yanıldığını söylemesi gerçekten hatadır. Çünkü hadisi Said b. Mansûr Sunen'inde Abdüiaziz b. Muhammed edDerâverdiden, Ebû Bekir b. Ebi Şeybe Musannef'inde Yahya b. Said elKattân'dan, bu ikisi de Muhammed b. Yusuf’dan İmam Mâlik'in hadisiyle aynı anlamda nakletmişler ve her ikisi de "on bir" lafzını kullanmışlardır.

Ömer b. elHattâb'dan nakledilen bu rivayetler son derece sağlamdır ve bunlarda rekât sayısı "on bir" olarak zikredilmiştir. Çünkü Abdüllaziz b. Muhammed edDerâverdi’de güvenilir râvilerden biridir ve Kutubi Sitte sahipleri kendisinden hadis nakletmişlerdir. Yahya b. Said elKattân, hafıza, zabt ve sağlamlık yönünden en başta gelen râvilerdendir.

Elbâni, Salâtu'tTerâvih risalesinde şunları ilâve ediyor: Aynı şekilde Nisâbûrinin naklinde İsmail b. Umeyye, Usâme b. Zeyd ve Muhammed b. İshak; İbn Hacer'in naklettiğine göre İbn Huzeyme'nin rivayetinde de İsmail b. Cafer elMedini, İmam Mâlik'in lafzına uygun bir haberi, Muhammed b. Yusuf’dan rivayet etmişlerdir. Muhammed b. Yusuf, esSâib b. Yezid isnadıyla şöyle naklediyor: Ömer Ramazanda cemaati, Ubey b. Kâb ve Temim edDâri'nin arkasında yirmi bir rekât namaz kılmak üzere topladı ki, her rekâtta iki yüz ayet okurlar ve şafak sökerken namazdan çıkarlardı.

Şeyh elMubârekfûri, diyor ki: Abdurrezzak "yirmi bir rekât" ifadesini nakilde tek kaldı. Bildiğim kadarıyla ondan başka hiç kimse bu ifadeyi nakletmedi. Abdurrezzak ise, her ne kadar mutemet ve hafız ise de, Hafız İbn Hacer'in elTakrib'de açıkça bildirdiği gibi ömrünün sonlarına doğru gözlerini kaybetmiş, bu sebeple de hafızası karışmıştır. İmam Mâlik ise Hicret Yurdu'nun imamı olarak kalmıştır.

Bilindiği gibi Hafıza karışıklığına uğrayanlar hakkında hüküm şudur: Hafıza karışmasından önce kendisinden hadis alanların hadisi makbuldür. Fakat kendisinden, karışıklıktan sonra rivayet etmiş olanların hadisi alınmaz. Durumu belli olmayan ve hadisi hocasının ihtilatından önce mi sonra mı aldığını bilmeyen kimsenin hadisi de alınmaz. Abdurrezzak meselesi de, özellikle güvenilir râvilere muhalif rivayette bulununca, ikinci kısma dahildir.

Sonra bu rivayet Hanefilerin görüşüne de aykırıdır. Çünkü bu hadise bağlanınca ya "teravih on sekiz rekâttır", ya da 'Vitir tek rekâttır" demeleri gerekir.

Yukarıda adı geçen Davud b. Kays esSan'âni’yi İbn Hibbân esSikât’ta (güvenilir râviler arasında) zikretmiş, İbn Hacer onun makbul olduğunu söylemiştir.

3) Muhammed b. Nasr elMervezi hadisi esSâib b. Yezid'den isnadsız olarak nakletmiş, o da orada "yirmi rekât" olarak zikretmiştir. Bunun bir benzerini de Beyhaki, Ebû Abdullah Hüseyin b. Muhammed b. Fencûye edDineveri, Ahmed b. Muhammed b. İshak elSunni, Abdullah b. Muhammed b. Abdulaziz elBağavi, Ali b. elCa'd, İbn Ebi Zi'b, Yezid b. Hasife, esSâib b. Yezid isnadıyla rivayet etmiştir.

Mirkatu'lMefâtih sahibi (Aliyyu'lKari) şöyle diyor: Yezid b. Hasıfe'nin Sâib b. Yezid'den rivayeti Beyhaki’de iki yolla gelmiştir. Birincisinde Ebû Osman Amr b. Abdullah elBasri, diğerinde Ebû Abdullah Hüseyin b. Fencûye vardır ki ikisinin biyografisine de rastlamadım. Durumları bilinmemektedir.

Ben de diyorum ki: Ebû Osman Amr b. Abdullah elBasri rivayetini elSunenu’lKubrâ’da bulamadım. Fakat Aliyyû'lKarinin Ebû Abdullah Hüseyin hakkında söylediği "biyografisine rastlanmadı" sözü doğrudur. Çünkü ben de yaptığım araştırma sonunda Hafız Zehebi’nin, hakkında herhangi bir şey söylemeksizin, Temam b. Ebû'lHuseyin'in hal tercümesini verirken Ebû Abdullah'ın yalnız adını zikrettiğini gördüm. Bunun dışında hiç bir bilgiye rastlamadım.

Hafız İbn Hacer, İmam Mâlik'in Yezid b. Hasife, esSâib b. Yezid isnadıyla yirmi rekât rivayetinde bulunduğunu söylüyor, Şevkâni de ona uyarak "Hadisi Mâlik Muvatta’da rivayet etti" diyor. Görünen odur ki ikisi de bu konuda yanılmıştır. Çünkü Mâlik, Yezid b. Hasife'nin bu rivayetini Muvatta'da nakletmemiştir.

Nevevi Yezid b. Hasife'nin hadisini zikrediyor, hadisi Beyhaki ve başkalarına nisbet ediyor, fakat Mâlik'e nisbet etmiyor. Ancak bu tesbit Mâlik'in, hadisi Muvatta dışında rivayet etmesine mani değildir. Bununla beraber Esrem'in rivayetine göre Ahmet b. Hanbel Yezid b. Hasife'yi mutemet addetmiş, Ebû Davud'un rivayetine göre ise onun hakkında "hadisi makbul değil" (munkeru'lHadis) demiştir.

Bunun mânâsı şudur: Yezid b. Hasife bu haberi tek başına rivayet etmiştir. Haberi ise diğer arkadaşlarının rivayetine ters düşmektedir. Bu durumda onun muhalefetinden dolayı haberde za'f olduğu ortaya çıkıyor. Hafız İbn Hacer Fethu’lBâri Mukaddimesinde onun hal tercümesi ile ilgili olarak diyor ki: Bu "münkeru'lHadis" lafzını Ahmed, hadiste, akranlarından ayrı rivayette bulunan kimseler için kullanır. Bu, onun halinin araştırılmasıyla ortaya çıkar. İbn Hasife'yi Mâlik ve bütün imamlar delil kabul etmişlerdir.

Yezid b. Hasife'nin rivayeti sahih olmakla birlikte garib ve şazdır. Nitekim Nevevi de buna işaret etmiştir. Çünkü güvenilir râvilerin rivayetlerine aykırıdır. Ayrıca İbn Hasife ve Muhammed b. Yusuf, iki güvenilir kişi olarak Sabit b, Yezid'den rivayet ediyorlar. Birinci râvi rivayetinde "yirmi bir", ikincisi "on bir rekât" diyor. Bu durumda ikincisinin rivayeti tercih edilir. Çünkü o arkadaşından daha mutemettir. Bunun için Hafız etTakrib'de Yezid b. Hasife'den bahsederken "mutemettir" (sikatun) diyor. Muhammed b. Yusuf'u tanıtırken "mutemettir, sağlamdır" (sikatun, sebtun) ifadesini kullanıyor. Ayrıca Muhammed b. Yusuf, Sâib b. Yezid'in kızkardeşi oğludur. Bu yakınlığı sebebiyle başkasına nazaran insanlar arasında Sâib'in hadisini en iyi bilen o olmalıdır. Yezid b. Hasife ve Muhammed b.Yusuf arasındaki anlaşmazlığın özeti budur. Bununla beraber bazı Hanefi âlimleri muhaddislere hücuma kalkıştılar ve Ahmed b. Hanbel'in sözüne dayanarak Yezid b. Hesif e'yi zayıf sayma görüşünü hadis âlimlerinin bütününe nisbet ettiler. Bu sebeple hadis ulemâsını cehalet ve taassubla itham ettiler. Oysa gerçekte hadis âlimleri Yezid b. Hasife'yi zayıf addetmediler, belki Muhammed b. Yusuf'un rivayetini onun nakline, yukarıda geçen sebeplerden dolayı, tercih ettiler.

Yezid b. Hasife'nin hadisini tercih etmek, ya da sağlam kabul etmek isteyenlerin gayreti başarılı olmamıştır. Nitekim, Şeyh elLüknevi’nin erRaf'u ve'tTekmile’sindeki, ondan nakleden Dr.Nûrettin Itr'ın Menhecu'nNakd fi Ilmi’lHadisi’nin "Munkeru'lHadis" bahsindeki ifadesinden de açıkça bu ortaya çıkmaktadır. Doğru yola ulaştıran Allah'tır.

4) İmam Mâlik, Muvatta'da Yezid b. Ruman'm, "İnsanlar Ömer b. elHattâb zamanında yirmi üç rekât teravih kılıyorlardı" dediğini naklediyor. Ancak hadisin isnadında kopukluk vardır. Çünkü Yezid b. Rûman Ömer'e yetişmemiştir. O H. 130 yılında vefat etmiş olup İbn Zubeyr, Enes, Abdullah b. Ömer'in iki oğlu olan Ubeydullah ve Salim gibi yalnız Ashabın küçüklerine yetişmiştir. Ne Hafız İbn Hacer etTehzib'de, ve ne de Suyûti İs'âfu'lMubatta'biricâli'lMuvatta'da onun Ömer b. Hattab'la karşılaştığını zikretmemiştir.

Zeylai onun Ömer'e ulaşmadığını açıklamış, Ayni de hadisin senedinin munkatı' olduğunu söylemiştir.

5) İbn Ebi Şeybe, Vekı', Mâlik isnadıyla Yahya b. Said'in şöyle dediğini naklediyor: Ömer b. Hattâb bir adama, cemaate yirmi rekât namaz kıldırması için emir verdi.

Yahya b. Said'de Ömer yetişmiş değildir. Nitekim İbnu'lMedini, "Onun Enes'den başka hiç bir Sahabiden hadis işittiğini bilmiyorum" demiştir.

6) Yine İbn Ebi Şeybe, Abdulaziz b. Râfi'in şöyle söylediğini rivayet ediyor: Ubey b. Kâb Medine'de Ramazan gecesinde cemaate yirmi rekât teravih, üç rekât olarak da vitir kıldırıyordu.

Abdulaziz b. Rafi' Ubey b. Kâbla karşılaşmadı. Çünkü Ubey H. 19 veya 32 yılında vefat etmiş, Abdulaziz ise 130 yılında ölmüştür ve hiç kimse onun biyografisinden bahsederken Ubey b. Kâ'b'dan hadis rivayet ettiğini zikretmemiştir. O yalnız küçük Sahabilerden ve büyük Tabiilerden rivayette bulunmuştur.

7) Muhammed b. Nasr elMervezi Kıyamu'lLeyl’de haberi şöyle naklediyor. İbn Mes'ûd yirmi rekât teravih kıldırıyor, üç rekâtla da vitir yapıyordu.

Ancak hadisi rivayet eden A'mes, İbn Mes'ûd'a yetişmedi.

8) Beyhaki  Ebu'lHasnâ'dan şöyle naklediyor: Ali b. Ebi Talib bir adama, cemaate beş terviha, yirmi rekât namaz kıldırması için emir verdi.

Beyhaki bu isnadın zayıf olduğunu söylüyor. Ben de diyorum ki: Çünkü isnadda Ebu'lHasnâ vardır ve İbn Hacer'in etTakrib’de dediği gibi o meçhuldür, kim olduğu bilinmemektedir.

9) Beyhaki diğer yönden Hammad b. Şuayb, Ata b. esSâib isnadıyla Abdurrahman elSulemi’nin şöyle söylediğini naklediyor:  Ali Ramazanda güzel Kur'an okuyanları çağırdı ve onlardan birine, cemaate yirmi rekât namaz kıldırması için emir verdi. Ali onlara vitir kıldırırdı.

Bu isnadda da Hammad b. Şuayb zayıftır. İbn Main ve başkaları onu zayıf addetmiş, Buhari "makbul olmadığını" (fihi nazar) söylemiştir.

Konuyla ilgili olarak bu naklettiklerimiz dışında başka haberlerde zikrediliyor, fakat araştırıldığında onların da za'ftan hâli olmadığı anlaşılıyor. Çünkü Ömer b. Hattâb'dan nakledilen sağlam haberler, onun Ubey b. Kâ'b'a, cemaate sekiz rekât kıldırmasını emrettiğine delâlet etmektedir ki Peygamber'in fiiline uygun olanı da budur. Teravihin sekiz rekâttan fazla olduğunu bildiren haberlerin tamamı ya zayıftır, ya da senedi kopuk olup sağlam değildir.

10) Ebû Davud Suneni’nde Hasan'dan şöyle rivayet ediyor: Ömer b. elHattâb cemaati Kâb'ın arkasında topladı. Ubey onlara yirmi gece namaz kıldırmış, gecenin ikinci yarısında da kunut yaptırmıştı. Son on gün içinde cemaatten geri durdu ve evinde kıldı. Bunun üzerine cemaat "Ubey kaçtı" diyorlardı.

Hadisi Ebû Davud tarıkıyla Beyhaki rivayet etmiş, Zeylâi de Ebû Davuddan "Ubey onlara yirmi gece namaz kıldırdı" şeklinde zikretmiştir.

Ancak, bazı güvenilir ve dindar olmayan kimseler kasden Ebû Davud'un Sunen'inin Hindistanda basılan bazı nüshalarının kenarında "Başka nüshalarda yirmi gece yerine yirmi rekât ibaresinin yer aldığını" not düşmüşlerdir.

İlk olarak bu, Deyûbend'deki Dâru'lUlûm Üniversitesi'nde Hanefi'lerin imamı olan Şeyh Mahmud Hasan'ın, Ebû Davud'un Süneni üzerine yaptığı haşiyede yer almıştır. Sonra bir adım daha atıldı ve "yirmi rekât ibaresini asıl metne koydular, kenarına da "bir başka nüshada yirmi gece lafzıyla zikredilmektedir", şeklinde not düştüler. Bu da Fahru'lHasan'ın Ebû Davud üzerine yaptığı Şerh'te yer almaktadır.

Şu anda önümde Hind baskısından Beyrutta ofset yapılmış Bezlü'lMechûd nüshası duruyor. Kenarında, "Bir diğer nüshada 'gece' yerine 'rekât’ ifadesi yer almıştır" şeklinde not var. Şeyh Mevlânâ Muhammed İshak'a okunan nüshada da bu ibare bulunmaktadır.

Ayrıca, Ebû Davud'un zikrettiği isnadda kopukluk vardır. Çünkü Hasanu'lBasri Ömer'e yetişmemiştir. O H.21 yılında doğmuş, Ömer ise 23. yılın sonlarında veya 24.yılın Muharrem ayı başında vefat etmiştir.

11) İmam Mâlik'in, Davud b. Husayn'dan yaptığı başka bir rivayet daha var ki, buna göre Davud, elA'rec'in şöyle dediğini işitmiş: Ramazanda cemaate ne zaman yetişsem onları kâfirlere lanet eder buldum. İmam sekiz rekâtta Bakara Sûresini okuyor, on iki rekâtı kıldırırken cemaat imamın hafif tuttuğunu görüyordu.

İbn Abdulberr elA'rec'in bir gurup Sahabiye ve büyük Tabiilere yetiştiğini söylüyor.

Davud b. Husayn'a gelince, O Ebû Süleyman elMedeni olup Emevilerin azatlısıdır. İbn Main onu mutemet kabul ederken Ebû Hatim ‘zayıf addetmiş ve "Eğer Mâlik ondan rivayet etmiş olmasaydı hadisi terkedilirdi" demiştir.

Hafız İbn Hacer bu ve bu konudaki başka rivayetleri zikrettikten sonra şöyle söylüyor: İbn İshak dedi ki: Bu konuda işittiğimiz rivayetlerin en sağlamı Muhammed b. Yusuf'un, ceddi olan Sâib b. Yezid'den naklettiği, "biz Ömer zamanında Ramazanda on üç rekât namaz kılardık" riveyetidir ki bu, Hz Peygamber'in gece namazı hakkında nakledilen Aişe hadisine de uygundur.

Bizim tercihimiz de budur. Çünkü bu rivayet Peygamber'in fiiline uygunluk arzetmektedir. Bu konuda muhayyerlik vardır. Nitekim İmam Şafii şöyle söylüyor: Medine'de halkın otuz dokuz rekât kıldığını gördüm. Mekke'de yirmi üç rekât kılıyorlardı. Bu konuda bir kısıtlama yoktur.

Yine ondan şöyle naklediliyor: Eğer kıyamı uzatır, secdeleri azaltırlarsa bu güzeldir. Secdeleri çoğaltır, kıraati hafif tutarlarsa bu da güzeldir. Bana göre birincisi daha iyidir.

Üçüncü Görüş: Bu, İmam Mâlik'in "Teravih namazı otuz altı rekâttır" görüşüdür. O Medinelileri bu uygulama üzere bulmuştur. 38 rekât olduğu da söylenir. Muhammed b. Nasr elMervezi, İbn Eymen'den, o da İmam Malik'ten böyle rivayet etmiştir. Mâlik, "yüz kusur senedir uygulama bu şekilde olmuştur" demiş ve şöyle devam etmiştir: Bu konuda bir sınırlama yoktur. O kendi durumuna göre uygun sayıyı seçecektir. Tirmizi Sunen'inde diyor ki: Teravih konusunda söylenen en fazla rekât sayısı vitirle birlikte 41 rekâttır.

Fakat İbn Abdulberr Esed b. Yezid'in 40 rekât teravih, yedi rekâtta vitir kıldığını nakletmektedir.

Medinelilerin otuz altıyı tercih etmelerinin sebebi şudur: Mekkeliler her iki terviha arasında Kabe'yi bir defa tavaf ediyorlar, sonra iki rekât namaz kılıyorlardı. Beşinci tervihadan sonra ise tavaf etmiyorlardı. Medineliler onlarla eşitliği sağlamak istediler ve her tavaf yerinde dört rekât koydular. Böylece on altı rekâtlık bir artış yaptılar. Bu durumda toplam altı rekât oldu. Bunu Nevevive başkaları zikretmektedirler.

Hamd, âlemlerin Rabbı olan Allah'adır.