Ehl-i sünnet ve’l-cemaat, selef-i salih’in akidesinin esaslarından birisi de şudur: Onlara göre iman kalb ile tasdik, dil ile söylemek, azalarla amel etmektir. İtaatle artar, masiyet dolayısıyla eksilir.
İman hem söz, hem ameldir.
Kalb ile dilin sözü, kalb, dil ve azaların amelidir.
Kalbin
sözü inanması, tasdik etmesi, ikrarı ve kesin olarak kabulüdür.
Dilin sözü ise ameli kabullenmesidir. Yani şehadet
kelimelerini söyleyip, gerekleri ile amel etmesidir.
Kalbin ameli ise niyeti, teslimiyet göstermesi,
ihlâsı, boyun eğmesi, sevmesi ve salih amelleri yapmak istemesidir.
Dil ile azaların ameli ise emrolunan şeyleri yapmak,
yasak kılınmış şeyleri de terketmektir.
İman sözlükte tasdik etmek, boyun eğdiğini ortaya koymak ve ikrarda
bulunmak demektir. Şer’an gizli ve açık bütün itaatlerdir. Gizli amellere kalbin amelleri örnek gösterilebilir. Bu da
kalbin tasdik etmesi ile olur. Zahir (açık) ameller ise bedenen yapılan farz ve
mendub fiillerdir. Kısacası iman kalbte yer eden amel tarafından da doğrulanan,
meyveleri Allah’ın emirlerini yerine getirmek, yasaklarından kaçınmak sureti
ile açıkça ortaya çıkan şeydir.
Eğer ilim amelden uzak kalacak olursa, bunun bir
faydası yoktur. Amelden uzak ilimin herhangi bir kimseye faydası olsaydı,
Allah’ın lanetine uğramış, İblis’e fayda vermesi gerekirdi. O yüce Allah’ın
ortağı olmaksızın bir ve tek olduğunu, sonunda mutlaka O’na dönülüp bunda
herhangi bir şüphenin bulunmadığını biliyordu. Fakat yüce Allah kendisine:
Adem’e secde et! diye emir verince, o da büyüklük tasladı ve diretti.
Kâfirlerden oldu. Allah’ın vahdaniyetini bilmiş olmasının ona bir faydası
dokunmadı. Çünkü amelden ayrı bir ilmin âlemlerin Rabbinin terazisinde hiçbir
ağırlığı yoktur.
İşte selef te bunu böylece anlamışlardır. İman da
Kur’ân-ı Kerîm’de amelden soyut olarak kullanılmamıştır. Aksine pekçok âyet-i
kerîme’de salih amel imana atıf edilerek, birlikte zikredilmiştir.
“Amel olmadıkça
iman kâmil olamaz. Niyetsiz söz ve amel olmaz. Sünnete uygun olmadıkça da ne
söz, ne amel, ne de niyet olur.”
Yüce Allah Kur’ân-ı Kerîm’e iman edip, iman etmiş
oldukları dinin esasları ve fer’î hükümleri ile zahiri ile batını ile amel
eden, imanın etkileri akidelerinde, sözlerinde açık ve gizli amellerinde ortaya
çıkan kimseler hakkında “gerçek mü’min” niteliğini kullanmıştır. Yüce Allah
şöyle buyurmaktadır:”Gerçek mü’minler ancak o kimselerdir ki, Allah anıldığı
zaman kalbleri titrer, âyetleri karşılarında okunduğu zaman imanlarını arttırır
ve onlar ancak Rablerine dayanıp güvenirler. Onlar namazı dosdoğru kılarlar ve
kendilerine rızık olarak verdiğimizden de infak ederler. İşte onlar gerçek
mü’minlerin ta kendileridir. Onlar için Rableri katında dereceler, mağfiret ve
bitmez tükenmez bir rızık vardır.” (el-Enfal, 8/2-4)
Yüce Allah Kur’ân-ı Kerîm’in pek çok âyet-i
kerîmesinde iman ile salih ameli birlikte sözkonusu etmiştir. Şöyle
buyurmaktadır:
“Gerçekten iman edip salih ameller işleyenlerin ise
konakları Firdevs cennetleridir.” (el-Kehf, 18/107)
“Muhakkak Rabbimiz Allah’tır deyip, sonra dosdoğru
olanların üzerine melekler: Korkmayın, üzülmeyin ve size vaadolunan cennetle
sevinin diye inerler.” (Fussilet, 41/30);”İşte bu cennet yapageldiğiniz ameller
sebebi ile size miras verilmiştir.” (ez-Zuhruf, 43/72); “Andolsun asra ki,
gerçekten insan ziyandadır. İman eden, salih ameller işleyen birbirine hakkı
tavsiye ve sabrı tavsiye edenler müstesnâ.” (el-Asr, 103/1-3)
Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- da şöyle
buyurmuştur: “Allah’a iman ettim de,
sonra da dosdoğru ol.” (Müslim)
Yine Peygamber şöyle buyurmaktadır: “İman yetmiş küsur şubedir. Bunların en
faziletlileri Allah’tan başka hiçbir ilâh yoktur demek, en alt derecede
olanları yolda rahatsızlık veren şeyleri kaldırmaktır. Haya da imanın
şubelerinden birisidir.” (Buharî)
İlim ve amel birbirinden ayrılmaz şeylerdir, biri
diğerini bırakmaz. Amel ilmin şekli ve özüdür.
İmanın
birtakım dereceleri ve şubeleri olduğuna, artıp eksildiğine, mü’minlerin aralarında fazilet farkının bulunduğuna
dair pekçok âyet ve hadis nassı varid olmuştur.
Yüce Allah şöyle buyurmaktadır:”İman edenlerin de imanı artsın.” (el-Müddessir, 74/31);”Bir sure
indirildiği zaman içlerinden bazıları: Bu hanginizin imanını arttırdı, derler.
İman etmiş olanlara gelince, bu onların imanını arttırmıştır.” (et-Tevbe,
9/24);”Âyetleri karşılarında okunduğu zaman onların imanını arttırır ve onlar
ancak Rablerine dayanıp, güvenirler.” (el-Enfal, 8)
“İmanlarına iman katmaları için mü’minlerin kalbine
sükûn ve huzur indiren O’dur.” (el-Feth, 48/4)
Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- de şöyle
buyurmuştur: “Kim Allah için sever,
Allah için buğzederse o imanını tamamlamış olur.” Ebu Davud.
Yine Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- şöyle
buyurmaktadır: “Sizden kim bir münker
görürse onu eliyle değiştirsin, eğer gücü yetmezse diliyle, eğer yine gücü
yetmezse kalbi ile değiştirsin. Bu ise imanın en zayıf halidir.” (Müslim)
İşte ashab-ı kiram, Rasûlullah -sallallahu aleyhi ve
sellem-’den böylece imanın itikad, söz ve amel olduğunu, itaat ile artıp,
masiyet dolayısıyla eksildiğini öğrenmiş ve kavramış oldular.
Emiru’l mü’minin Ali b. Ebi Talib -radıyallahu anh.-
şöyle demiştir: “Sabrın imana göre
durumu, başın vücuda göre durumudur. Sabrı olmayanın imanı da olmaz.”
Abdullah b. Mes’ud
-radıyallahu anh- da şöyle demiştir: “Allah’ım! İmanımızı, yakînimizi ve fıkhımızı arttır.”
Abdullah b. Abbas, Ebu Hureyre ve Ebu’d-Derda
(r.anhum): “İman artar ve eksilir”
derlerdi.
İmam Vekî’ b. el-Cerrah -Allah’ın rahmeti üzerine
olsun- şöyle derdi: “Ehl-i sünnet der
ki: İman söz ve ameldir.”
Ehl-i sünnet’in imamı Ahmed b. Hambel -Allah’ın
rahmeti üzerine olsun- şöyle demiştir: “İman
artar ve eksilir. Artması amel ile eksilmesi de ameli terketmekledir.”
Hasan-ı Basri de -Allah’ın rahmeti üzerine olsun-
şöyle demiştir: “İman ne birtakım
süslenmelerle, ne de temennilerledir ama iman kalbe yerleşen ve amellerin
doğruladığı şeydir.”
İmam Şafîi -Allah’ın rahmeti üzerine olsun- şöyle
demiştir: “İman söz ve ameldir, artar ve
eksilir. İtaatle artar, masiyetle eksilir.” Sonra da yüce Allah’ın:”Ve iman
edenlerin imanı artsın diye...” buyruğunu okumuştur.
İmam Ebu Ömer b. Abdi’l-Berr, et-Temhid adlı eserinde
şöyle demektedir: “Fıkıh ve hadis ehli
şunu belirtmişlerdir: İman söz ve ameldir. Niyetsiz amel olmaz. Onlara göre
iman itaatle artar, masiyet dolayısıyla eksilir. Onlara göre bütün itaatler de
imandır.”
Bütün ashab-ı kiram, tabîin ve muhaddis, fukahâ dinin
önder imamları ile onların peşinden gidenlerin oluşturduğu, onlara güzelce
uyanlar hep bu kanaatte idiler. Selef ile halef’ten bu hususta haktan
sapanların dışında onlara muhalefet eden kimse yoktur.
Ehl-i
sünnet der ki: Ameli imanın
dışına çıkartan bir kimse mürcie’dendir. Ondan olmayan şeyleri onun içine sokan
kimse ise bid’atçidir.
Diliyle
şehadet kelimesini söyleyen, kalbiyle yüce Allah’ın vahdaniyetine inanan,
bununla birlikte azalarıyla İslam’ın rükünlerini eda etmeyen bir kimsenin imanı
kamil değildir. Her ne kadar hükmen ya da ismen böyle bir kimse hakkında iman
lafzını kullansak bile.
Ancak hiçbir şekilde şehadet kelimesini söylemeyen
kimseye mü’min ismi verilemez.
Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem-’de kabristana
girdiği sırada şöyle derdi: “Ey mü’min
ve müslüman kimselerin kaldığı diyarın sakinleri! İnşaallah biz de size
kavuşacağız. Allah’tan bize ve size esenlik dilerim.” (Müslim)
Abdullah b. Mes’ud şöyle demiştir: “Her kim kendisi hakkında mü’min olduğuna
dair şahitlik ederse, kendisinin cennette olduğuna da şahitlik etsin.”
İmam Ahmed b. Hambel’e imana dair soru sorulunca, o: “İman, söz, amel ve niyettir” diye cevab
vermiş. Bu sefer ona: Adam: Sen mü’min misin? diye sorarsa, o: Bu bir bid’attir
diye cevab vermiş.
Ehl-i
sünnet ve’l-cemaat’e göre iman ancak aslının ortadan kalkması ile gider. Yasakları işlemek, farzları terketmek suretiyle onun
dallarının ortada olmamasına gelince, bu imanı eksiltir ve onun şeklini bozar,
fakat onu büsbütün ortadan kaldırıp yok etmez. Kul ancak kendisini imana sokan
şeyi inkar etmekle imandan çıkar. Kimi zaman bir kimsede hem küfür, hem de
iman, hem şirk, hem tevhid, hem takva ve hem fücur (günahkârlık) birarada
bulunabilir. Nitekim yüce Allah şöyle buyurmaktadır:
“Onların çoğu şirk koşmaksızın (bir türlü) Allah’a
iman etmezler.” (Yusuf, 12/106)
Yine yüce Allah şöyle buyurmaktadır:”Onlar o gün
imandan çok küfre daha yakındılar.” (Al-i İmran, 3/167)
Büyük günah işleyen bir kimse imanın dışına çıkmış
olmaz. O düyada imanı eksik bir mü’mindir. İmanı dolayısıyla mü’min, büyük
günahı dolayısıyla fasıktır. Âhiretteki durumu ise Allah’ın dilemesine
kalmıştır. Dilerse günahını bağışlar, dilerse onu azablandırır.
İman kısım ve parçalara ayrılmaya kabildir. Yüce Allah
cehenneme girmiş olan kimseyi az bir iman sebebiyle oradan çıkartır. Nitekim
Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- şöyle buyurmuştur:
“...Kalbinde hardal tanesi ağırlığı kadar iman namına
bir şey bulunan bir kimse cehenneme girmez (orada ebedî kalmaz).” (Müslim)
Bundan dolayı ehl-i sünnet ve’l-cemaat imanın aslını
ortadan kaldıran günah dışında hiçbir günahtan ötürü kıble ehlinden kimsenin
kâfir olduğunu söylemezler. Yüce Allah şöyle buyurmaktadır:”Doğrusu Allah
kendisine şirk koşulmasını mağfiret etmez. Ondan başkasını da dilediğine
bağışlar.” (en-Nisa, 4/48)
Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- şöyle
buyurmuştur: “Cibril -aleyhisselam- bana geldi ve bana şu müjdeyi verdi: Senin
ümmetinden Allah’a hiçbir şeyi ortak koşmaksızın ölen herkes cennete
girecektir. Ben: Zina etse, hırsızlık yapsa da mı? O: Zina da etse, hırsızlık
da yapsa diye cevab verdi.” (Müslim)
Ebu Hureyre
şöyle demiştir: “İman kötülükle
bağdaşmaz. Kim zina ederse, iman ondan ayrılır. Şâyet nefsini kınar ve doğruya
dönerse, iman da ona döner.”
Ebu’d-Derda şöyle demiştir: “İman ancak sizden herhangi bir kimsenin bir defa giydiği, diğerinde
çıkardığı bir gömleğe benzer. Allah’a yemin ederim ki bir kul kendi imanından
yana kendisini emniyette hissetti mi mutlaka onun kendisinden alınmış olduğunu
görür ve onun yokluğunu hisseder.”
