Aşırı ahlakın iki şubesi
1. Küfür/inkâr ahlakı
Küfür veya inkâr ahlakı inkâr üzerine kurulmuştur. Allah’a kitaplarına ve Peygamberine imanı reddeder. İnkâr ahlakını benimseyen güruh, hayatın maneviyatından ve ruhtan uzak olduğuna, Allah, Peygamber, kitap, diriliş, sevap ve cezanın olmadığına inanır.
Hayata böyle bakanlar doğal olarak sadece dünya hayatı için çalışırlar: Arzularını tatmin için, meşru, gayri meşru her yönteme başvururlar. Çevresiyle ilişkilerinin tek ölçüsü, kişisel çıkardır. Bunlar, maddi çıkarlarını korumak veya kazanmak için faizden, hileden, yalandan, iftira ve ihanetten, cinayet ve komplodan asla çekinmezler.
2. Nifak ahlakı
Nifak üzerine kurulmuş ahlak biçimidir. Bu ahlak yapısıyla bezenenlere münafık denir. Münafıklar tutumlarında açık değillerdir. Neye inandıkları, ne yaptıkları net değildir. Ne kâfir ne de mümindirler.
Her toplumda bulunan bu zümrenin ne kendilerine ne de insanlıklarına saygıları vardır. Onlarda ne cesaret, ne kişilik ne de haysiyet vardır. Muhtaç oldukları zaman boyun eğerler, dalkavukturlar, korkaktırlar, gece karanlığında bozguncu ve komplocudurlar. İnanmadıkları şeyleri söylerler, açıkta söz verirler, gizliden hainlik ederler.
Genel anlamda ahlak, mutedil ve aşırı olmak üzere ikiye ayrılır. İslam, mutedil bir ahlakı önerir. Mutedil ahlak, rant ve çıkar karşısında değişmeyen erdemli ölçülerle bezenen ahlaktır.
Müslüman’ın mutedil ahlaka sarılmasının arkasındaki gaye, Allah’ın rızasıdır. Müslüman’ın ahlakî davranışları bu gayeye uygun ve onunla iç içedir. Mutedil ahlak sabittir, yöreden yöreye, ya da kişiden kişiye değişiklik arz etmez. Mutedil ahlak evrenseldir. Bu evrensellik sadece insanla sınırlı değildir.
Hayvan ve diğer cansızları da kapsar. Doğruluk, sabır, güvenirlik, adalet, hayır, vefakârlık, ihlâs, sebat, özveri, merhamet, şefkat, iffet, temizlik, cömertlik, hikmet, ağırbaşlılık, açıklık, tevazu vb. güzel vasıflar mutedil ahlakın özellikleridir.
Bunların dışında kalan/olan vasıflar ise, müminin uzak durması gereken aşırı ahlak vasıflardır. Yalancılık, sahtekârlık, hile, ihanet, iki yüzlülük zulüm, fuhuş, açgözlülük, gıybet, dalkavukluk, saldırganlık, cimrilik bu cümledendir. Aşırı ahlak, ıslah değil, ifsattır; kötülüğü körükler.
