FATİHASURESİ

  FATİHASURESİ
Rahman ve Rahim Olan Allah’ın Adıyla
  
   1- Hamd Alemlerin Rabbi Olan Allah’adır
  
   Allah (c.c.) burada hamdı için herhangi bir zaman ve mekan zarfı zikretmedi. Rum Suresi’nde zaman zarflarından bazılarının gökler ve yer olduğunu:
   “Göklerde ve yerde hamd O’nundur.” (Rum: 30/18) sözünde zikretti.
Kasas suresinde zaman zarflarından bazılarının dünya ve ahiret olduğunu
   “O, kendisinden başka ilah olmayan Allah’tır. Dünyada ve ahirette hamd O’nundur.” (Kasas: 28/70) sözü ile zikretti. Sebe suresinin evvelinde de
   “Ahirette de hamd O’nundur. O Hakim’dir, Habir’dir.” (Sebe: 34/1) dedi.  
   “El-Hamd” daki elif ve lam, bütün övgüleri kapsaması içindir. O, Allah’ın kendi nefsini kendisi ile övdüğü bir övgüdür. Özünde de Allah’ın kullarına, kendisiyle onu övmeleri emri vardır.
   “Alemlerin Rabbı” Allah (c.c.)alemlerin ne olduğunu burda beyan etmedi. Bunu:
   “Fir’avun dedi ki: “Alemlerin Rabbi de nedir?” Dedi ki göklerin, yerin ve ikisi arasındakilerin rabbidir.” (Şuara: 26/23-24) sözü ile başka bir yerde beyan etti.
   Bazı alimler dediler ki: “Alem” , “Alamet” kökündendir. Çünkü alemin varlığı, Celal ve kemal sıfatları ile muttasıf yaratıcısının varlığına, kendisinde şüphe olmayan bir alamettir. Allah (c.c.)şöyle buyuruyor:
   “Muhakkak ki göklerin ve yerin yaratılışında ve gece ile gündüzün birbiri ardınca gelmesinde akıl sahipleri için ayetler vardır.” (Al-i imran: 3/190) sözlükte de ayet:alamettir.
  
   2- O, Rahman’dır, Rahim’dir.”
  
   Bu ikisi Allah’ın iki vasfıdır. Esmau’l-Hüsna’sından iki isimdir. Rahmetten mübalağa sureti ile türetilmişlerdir. Mübalağa olarak Rahman, Rahim’den daha şediddir.
   Çünkü Rahman dünyada bütün yaratıkları,ahirette de sadece mü’minleri kapsayan bir rahmeti içerir. Rahim ise kıyamet gününde mü’minlere merhametli olan demektir. Çoğu alimler bu görüştedir. İbn Cerir’in kelamında bunun üzerine ittifakın anlaşıldığı anlatım vardır. İbn Kesir’in de dediği gibi, bazı selefin (öncekilerin) tefsirinde buna delalet eden şeyler vardır. İbn Kesir ve başkalarının da zikrettiği gibi  Eseru’l-Mervi de İsa’nın -O’na ve peygamberimize selatu selam olsun- Rahman, dünya ve ahiretin rahmanı, Rahim de ahiretin rahimidir, şeklindeki sözü ile buna delalet ediyor. Allah teala da zikrettiklerimize şöyle buyurarak işaret etmiştir.
   “Sonra Rahman Arş’ın üzerine istiva etti.”                    (Furkan: 25/59)
   “Rahman Arş’ın üzerine istiva etti.”                                      (Taha: 20/5)
   İstivayı Rahman ismi ile zikretti ki rahmeti ile bütün yaratıklarını kapsasın. İbn Kesir bunu ve benzerini demiştir.
   Allah (c.c.) şöyle buyuruyor:
   “Üstlerinde (kanatlarını) açıp yumarak uçan kuşları görmüyorlar mı? Onları (havada) Rahman’dan başkası tutmuyor?”                 (Mülk: 67/19)
   Yani O’nun kuşlara lutfu ve onları göğün boşluğunda kanat açıp yuman olarak tutması O’nun rahmaniyetindendir. Bundaki delillerin en belirgin olanı Allah’ın şu sözüdür:
   “Rahman (olan Allah) Kur’an’ı öğretti.”                     (Rahman: 55/1-2)
   -Şu sözüne kadar-
   “Şimdi Rabbinizin hangi nimetlerini yalanlıyorsunuz.”(Rahman: 55/13)
  
   Allah (c.c.) buyurdu ki:
   “Mü’minlere Rahim’dir.”                                                   (Ahzab: 33/43)
   Onları Rahim ismi ile has kıldı. Denilse ki: Bu tesbitleriniz ile Rasulullah’ın (s.a.v.) “Dünya ve ahiretin Rahman’ı ve her ikisinin rahimi” sözünde aktarılan duadakinin arasını nasıl bağdaştırırsınız? Cevapta açık olan -Allah en iyi bilendir- zikrettiğimiz gibi Rahim, mü’minlere hastır. Fakat o, ahirette mü’minlere has kılınmaz. Aksine onlara (olan) rahmet dünyayı da kapsıyor. Bu takdirde “O, ikisinin rahimidir” in manası, her ikisinde (dünya ve ahirette) rahmeti mü’minleredir.
   Allah’ın dünyada da mü’minlere Rahim olduğunun delili Allah’ın şu sözünde belirgindir:
   “O ki, sizlere salat ediyor. Melekler de. Ki sizleri karanlıklardan nura çıkarsın. Ve mü’minlere de Rahim’dir.”                          
   Çünkü onun ve meleklerin onlara salatı ve sadece onları karanlıklardan nura çıkarması, onlara dünyada olan rahmetidir. Ahirette rahmetin sebebi de budur. Allah’ın şu sözü de böyledir.
   “Onlardan bir grubun neredeyse kalplerinin eğrileceğinden sonra zor saatte ona tabi olan ensar, muhacirin ve Peygamberi Allah affetti. Sonra yine onları affetti. Çünkü o, onlara rauf ve rahimdir.”        (Tevbe: 9/117)
   Bu, ensar, muhacirin ve Peygamber (s.a.v.)’e vaki’ olan zamire komşu rahim ile müteallık olan ba ile gelmiştir. Onlara olan bağışlaması dünyada rahmettir. Ahiretteki rahmetin sebebi de aynıdır. İlim Allah Teala’nın nezdindedir.
  
   3- Din gününün sahibidir.
  
   Burada onu açıklamadı. Onu:
   “Din gününün ne olduğunu nereden bileceksin. Hiçbir nefsin diğer bir nefis için hiç bir şeye malik olmadığı gündür.”       (İnfitar: 82/17-19)
   sözünde açıkladı.
   Ayette geçen “din” den murad, cezadır. Allah’ın şu sözü de bundandır:
   “O gün Allah onların dinini tastamam verecektir”             (Nur: 24/25)
   Yani amellerin cezasını (karşılığını) adilce (verecektir)
  
   4- Ancak sana ibadet ederiz.
  
   Bu ayet-i kerimede “La ilahe illallah” ın manasının tahkikine işaret etmiştir. Çünkü onun manası iki şeyden oluşmuştur: Nefy (olumsuzlamak) ve isbat. Nefy: Bütün ibadet çeşitlerinde Allah Teala dışındaki bütün ibadet edilenleri dışlamaktır. İsbat: Meşru’ şekil üzere ibadet çeşitlerini hepsi ile göklerin ve yerin rabbini tek olarak birlemektir. “İyyake” şeklinde olan yapılanın takdimi ile “la ilahe illallah” tan nefye işaret etmiştir. Mefhumu muhalif olan hitabın delili konusunda usulde kararlaştırılabilir. Meani’de kasr (kısaltma) konusunda ise: Ma’mulun (yapılanın) takdimi (öne alınması) hasr (özgüleme) siga (kalıp) larındandır. “İbadet ederiz” sözü ile ondaki isbata işaret etti. Burda onun işaret edilen manasını başka ayetlerde detaylı olarak açıklamıştır. Allah’ın şu sözü gibi:
   “Ey insanlar, sizi yaratan Rabbinize ibadet edin”          (Bakara: 2/21)
   ondan isbatı şu sözü ile açıkladı.
   “Rabbinize ibadet ediniz”
   Ve ondan nefyi, ayet-i kerimenin sonundaki şu sözü ile açıkladı:
   “Bile bile ona ortaklar koşmayın”
   ve şu sözü gibi:
   “Muhakkak ki biz her ümmmete, Allah’a ibadet ediniz, tağutlara (ibadettten) kaçınınız diye (tebliğ  edecek) elçi gönderdik”
   Şu sözü ile isbatı açıkladı: “Allah’a ibadet ediniz diye”
   Nefyi de şu sözü ile: “tağuttan kaçınınız” ve şu sözü gibi:
   “Kim de tağutu inkar edip Allah’a iman ederse, muhakkak ki kopması mümkün olmayan sağlam bir kulpa yapışmıştır”
   Ondan nefyi şu sözü ile açıkladı: “Kim ki tağutu inkar ederse”
   İsbatı da şu sözü ile açıkladı: “Ve Allah’a iman ederse”
   Buna benzer birçok ayet vardır:
   “Hani İbrahim babasına ve kavmine demişti ki:Ben sizin taptıklarınızdan uzağım. Ancak beni yaradana (İbadet ederim).”
   “Biz senden önce elçilerden hiç kimseyi göndermedik ki ona şöyle vahyetmemiş olmayalım: Kendisinden başka ilah olmayanım. Öyleyse (bana) ibadet edin”
   “Elçilerimizden senden önce göderdiklerimize sor, biz Rahman’dan başka ibadet edecekleri ilahlar kıldık mı?”
   
   4- Ve ancak senden yardım dileriz
  
   Yani yardımı sadece ve ancak senden dileriz. Çünkü bütün işler sadece senin elindedir. Hiç kimse seninle beraber işlerden zerre miktarına sahip değildir. “Ancak senden yardım dileriz” sözünü “Ancak sana ibadet ederiz” sözünden sonra getirmesinde, ancak ibadet edilmeye müstehak olana tevekkül etmek gerektiğine işaret vardır. Çünkü O’ndan başkasının elinde her hangi bir şey yoktur. Burda işaret edilen bu mana, başka ayetlerde açıklanmış ve açık olarak geldi. Buna benzer birçok ayet vardır:
   “O’na ibadet et ve O’na tevekkül et”
   “Eğer yüz çevirirlerse de ki: Allah bana yeter. Ondan başka ilah yoktur. O’na tevekkül ettim.”
   “Batının ve doğunun Rabbi. O’ndan başka ilah yoktur. Öyleyse sen de O’nu vekil tut.”
   “De ki, O Rahman’dır. Ona iman ettik ve O’na tevekkül ettik.”
  
   5- Bizi doğru yola ilet
   6- Nimet verdiğin kimselerin yoluna.
  
   Nimet verdiklerinin kim olduğunu burda açıklamadı. Bunu başka yerde şu sözü ile açıkladı:
   “İşte onlar Allah’ın kendilerine nimet verdiği nebiler, sıddıklar, şehidler ve salihlerle beraberdirler. Onlar ne güzel arkadaştırlar.”
   İki uyarı:
   Birincisi: Bu ayet-i kerimeden Ebu Bekir es-Sıddık’in imametinin doğruluğu çıkarılır. Çünkü O, Seb’u’l-Mesani (Fatiha) de ve yüce Kur’an’da Allah’ın “Kendilerine tabi olmayı” emretiklerindendir. -Fatiha’yı kasdediyorum- O’ndan, bizi onların yoluna hidayet etmesini istememizi (emrediyor) Bu, onların yolunun dosdoğru yol olduğuna delalet etti.
   Ve bu şu sözündedir:
   “Bizleri dosdoğru yola hidayet et, kendilerine nimet verdiklerinin yoluna”
   Nimet verdiklerini beyan etmiş, sıddıkları da onlardan saymıştır. Peygamber (s.a.v.) de Ebu Bekr (r.a)’ın sıddıkilerden olduğunu beyan etmiştir.
   O’nun, Allah’ın kendilerine nimet verdiklerine dahil olduğu açığa çıkmış oldu... Onlar ki, Allah’ın, O’ndan onların yoluna hidayet etmesini istememizi bize emretti. Ebu Bekr es-Sıddık (r.a.)’ın dosdoğru yolda olduğu ve imametinin hak olduğunda herhangi bir karışıklık kalmadı.
   İkincisi: Sıddıklerin, Allah’ın kendilerine nimet verdiklerinden olduğunu öğrenmişsindir. Allah (c.c.) şu sözünde İmran kızı Meryem’in sıddıka olduğunu açıkladı:
   “Annesi de sıddıkadır”
   Öyleyse Meryem Allah’ın “Nimet verdiklerinin yoluna” sözüne giriyor mu, girmiyor mu?
   Cevab: Onun onlara dahil olduğu hususunda bilinen usul kaidesi çeşitleniyor, onda farklılaşıyor. O da: Yüce Kur’an’da ve sünnette eril topluluğa has olan sahih müzekker cemi’ ve benzerine kadınlar giriyor mu, yoksa ancak ayrık bir delille mi girebiliyor? Bir gurub onların buna girdiği (sonucuna) varmış. Ve buna göre: Meryem ayete giriyor. Bu sözün ehli olanlar iki şeyi delil getirdiler:
   Birincisi: Arab dilcilerinin, cemi’de  erkeklerin kadınlara galip olduğu üzere icma’ etmeleri.
   İkincisi: Müzekker sahih cemi’ler ve benzerlerine kadınların girdiğine delalet eden ayetlerin gelmiş olması. Allah’ın Meryem’in bizzat kendisi hakkındaki şu sözü gibi:
   “Rabbinin kelimelerini ve kitaplarını doğruladı. O itaatkarlardan idi”
   Ve Azizin karısı hakkındaki şu sözü:
   “Yusuf bundan yüz çevirdi. Günahlarına istiğfar et. Çünkü sen yanlış yapanlardan oldun”
   Ve Belkıs hakkındaki şu sözü:
   “Allah’tan başka ibadet etttikleri onu alıkoymuştu. Muhakkak ki o inkarcı bir topluluktan idi”
   Ve cemi’ müzekker salim gibi olan şu sözünde:
   “Dedik ki, hepiniz ordan topluca inin”
   Toplu olarak Havva’da ona giriyor. Bir çoğu da munfasıl bir delil olmak dışında kadınların buna girmedikleri (kanaatine) varmış. Buna Allah’ın şu sözü gibi ayetlerle istidlal ettiler:
   “Müslüman erkek ve müslüman kadınlar, mü’min erkek ve mü’min kadınlar -şu sözüne kadar- Allah onlar için mağfiret ve büyük bir ecir hazırlamıştır”
   “Mü’min erkeklere söyle gözlerini sakınsınlar, ırzlarını korusunlur. Bu onlar için daha temizdir.”
   Sonra dedi ki: “Mü’min kadınlara da söyle, gözlerini sakınsınlar, ırzlarını da korusunlar”
   Kadınların erkekler üzerine atfedilmesi, kadınların giremeyişlerine delalet ediyor. Birinci sözün taraftarlarına da şöyle cevap verdiler: Cemi’de erkeklerin kadınlara üstün gelmesi tartışılan yer değildir. Asıl tartışma, cemi müzekker ve benzerlerinden söylendiğinde, ne ortaya çıktığındadır. Ayetlerden anlaşılan kadınların ona girdiğidir. Bu ancak siyakın delilinden ve lafzın delaletinden anlaşıldı. Buna delalet eden şeylerle ilişkili olma halinde kadınların girmesi hususunda tartışma yoktur.
   Bu söze göre de: Meryem ayetin (kapsamına) girmiyor. Bu ayrılığa Meraki es-Suud’da şu sözü ile işaret etti:
   Kadınlar için uzaklığın şumulüne müslümanların yarısında ihtilaf ettiler.
  
   7- Gazaba uğrayanların ve sapmışların yoluna değil.
  
   Tefsir ulemasından bir topluluk dedi ki: “Kendilerine gazab edilen” yahudilerdir, “sapıtmışlar” da hıristiyanlardır. Adiyy b. Hatim’in hadisinden bu konuda Rasulullah (s.a.v.)’den bir haber gelmiştir. Yahudiler ve hiristiyanların tümü sapıtmışlar ve gazaba uğramışlar olsalar da gazab ancak yahudilere hastır, Hiristiyanlar onda ona ortak olsalar da.   Çünkü onlar hakkı biliyorlar da inkar ediyorlar ve batıla kasıtlı olarak sapıyorlar. Gazab onların sıfatlarının en hasıdır. Hiristiyanlar ise cahildir, hakkı bilmezler. Sapıklık onların sıfatlarının hası olanıdır.
   Bunun üzerine “Gazaba uğrayanlar”ın Yahudiler olduğu açıklanabilir. Allah (c.c.)  onlar hakkında şöyle buyuruyor:
   “Gazab üstüne gazaba uğradılar”
   “Allah indinde uğranılan şey olarak size daha kötüsünü haber vereyim mi? Allah’ın lanet ettiği ve kendisine gazab ettiğidir”
   “Buzağıyı ilah edinenlere gazab erişecektir”
   Sapıtmışların da Hristiyanlar olduğu beyan edilebilir. Allah (c.c.)  onlar hakkında şöyle buyuruyor:
   “Daha önce sapıtmış da birçoklarını saptıran ve dosdoğru yoldan sapan bir topluluğun hevalarına tabi olmayın”