Altı Kitabın (El-Kütübü's-Sitte) Yazarları
1- Buhârî
Muhammed b. İsmâil b. İbrahim (Ebû Abdillah) el-Buhârî. (194/810) da Buhârâ'da doğdu. Daha ilk tahsil çağında iken hadîse karşı derin bir alâka duymuş ve henüz on yaşında iken hadîs okumaya ve ezberlemeye başlamıştır. Memleketindeki üstadlardan ders aldıktan sonra Şâm, Mısır, el-Cezîre, Basra, Hicaz, Küfe, Bağdâd gibi başlıca ilim merkezlerini dolaşmış ve buralardaki üstadlardan da hadîs almıştır. Kendilerinden hadîs yazdığı üstadlarının sayısı bini bulmaktadır. Bu konuda kimsenin kendisiyle boy ölçüşemiyeceği bir dereceye ermiş ve bunu herkese kabul ettirmişti. Hıfzında topladığı hadîs sayısı hakkında kendisinden rivayet edilen rakkam şudur: Yüz bin sahih, ikiyüz bin de sahîh olmayan.
Bir kere Semerkand'a gittiği sırada dörtyüz kadar hadîs bilgini bir araya gelmiş, Buhârî'yi imtihan için bir takım senedleri ele almış, isimleri iyice karıştırmış ve kendisine bu şekilleriyle okuyarak ne diyeceğini sormuşlardı. Hepsini ezberden düzelterek asıl şekillerine koydu ve toplananları şaşkınlık içinde bıraktı.
Az yer, talebeye iyilik etmeyi severdi. Sıkı bir takva sahibi idi. Gece ve gündüz çok miktarda Kur'ân-ı Kerîm okurdu. Hakkındaki sehâdetlerden bir kaçı:
Müslim b. el-Haccâc (sahîh sahibi) bir gün kendisine gelip, alnından öptükten sonra şöyle demişti:
“Ey Üstadlar üstadı izin ver de ayaklarından da öpeyim, muhaddislerin ulusu, hadîslerin gizli kusurlarının tabibi...”
Buhârî pek çok ve kıymetli eser vermiş bereketli bir kişidir. En önemli eserleri: Küçük, Büyük ve Orta Târîh (râvîlere ait.), el-Ebedü'l-Müfred, ed-Duafâ... ve bilhassa “el-Câmiu's-sahîh”.
Son kitap üzerinde biraz duralım: Yalnız sahîh hadîsleri içine almak üzre yazılan ilk eserdir. Hadîsleri bu esere alırken gösterdiği titizlik [1] sebebiyle, Kur'ân'dan sonra en sıhhatli kitabın bu olduğu hakkında İslâm âlimleri söz birliği etmiştir.
Bu eser üzerine -bir kütüphaneyi dolduracak kadar çok ve çeşitli- çalışmalar yapılmıştır. Keşfu'z-Zunûn'da kaydedildiğine göre 82 kadar şerhi vardır. Bunlardan Aynî, Îbn Hacer ve Kastallânî'nin şerhleri en iyileridir ve basılmıştır.
Metnin de çeşitli baskıları yapılmıştır. Bunlar arasında, 1312 de II. Abdülhamîd'in emriyle Mısır ulemâsından kurulu bir hey'etin, el-Yunînî nüshasını asıl tutarak ve nüsha farkları gösterilmek suretiyle 9 cilt halinde yaptırdıkları baskı ile, Hacı Zihni Efendinin tashihi ile Matbaa-i âmire’de 1315 te yapılan baskı en iyileridir.
Buhârî (256/870) yılında Buhârâ'ya bağlı Hartenk'te vefat etmiştir.[2]
2- Müslim
Ebu'l-Hüseyn, Müslim b. el-Hacâci'1-Kuraşî.
202 veya 206 (m. 817/821) tarihinde Nîsâbûr'da doğmuş, 261 (m. 875) de vefat ederek Nîsâbûr'un dış mahallesi olan Neşrâbâd'da gömülmüştür.
Küçük yaşta hadîs tahsiline başlamış, belli başlı hadîs üstadlarına -bu arada Buhârî'nin de üstadlarına- giderek hadîs almıştır. Bu maksatla Irak, Hicaz, Şâm, Mısır... gibi başlıca ilim merkezlerini dolaşmış; Buhârî, ömrünün sonuna doğru Nîsâbûr'a gelince onunla ilgi kurmuş ve bir daha ondan ayrılmamıştır.
Müslim, hadîs ve râvîler tarihine dair birçok kitap yazmışsa da bunlardan bize kadar ulaşanı meşhur altı kitabın ikincisi olan “el-Câmiu's-sahîh” idir. Üçyüz bin kadar hadîsten derleyerek meydana getirdiği bu ölümsüz eser, konularına göre tertiplenmiştir. Bâb başlıklarını (tercemeleri) kendisi değil, Nevevî koymuştur. Kitap elli iki bölüm (kitap) dür, En. iyi baskısı İstanbul Matba'a-i âmire [3] baskısıyle bu esas alınarak Mısır'da, (1374) (1954) te M. Fuâd Abdulbâkıy tarafından önemli îzâh ve fihrist ilaveleriyle yapılan baskıdır. Bu baskı beş cilt hâlinde yapılmıştır.[4]
3- Nesâî
Ebû Abdirrahmân, Ahmed b. Şuayb b. Alî.
Nesâ, Horasan civarında bir şehrin adıdır. Oraya nisbetle (oralı olduğu için) “Nesâî veya Nesevî” lâkabiyle anılır. (215/830) tarihinde dünyaya gelmiştir. Üstün ahlâkı, hadîste ve bilhassa cerh ta'dîl ilmindeki üstünlüğü ile meşhurdur. Horasan'dan başlıyarak o da zamanındaki belli başlı ilim merkezlerini dolaşmış, İshâk b. Râhûye, Ebû Dâvûd... gibi üstadlardan ders almıştır. Bir zaman Mısır'a gelmiş, orada uzunca bir müddet kaldığı için eserleri buradan yayılmıştır. Rivayete göre (302/914) tarihinde Şam'a gelmiş, bir yıl sonra, Hz. Alî tarafını tuttuğu için şehîd edilmiştir. (Bu taraf tutuş, yalnız onu Muâviye'den üstün kabul etmek seklinde olmuştur.) Kabri Mekke'dedir.
Altı kitap içinde yer alan “Sünen” i 51 bölümdür ve konularına göre tertiplidir. Gerek sıhhat gerekse tertip bakımlarından üçüncü gelmektedir.[5]
4- Ebû Dâvûd
Süleyman b. el-Eş'as b. İshâka'l-Esedî.
(202/817) de dünyaya gelip ilk tahsilini ikmalden sonra hadîs bilgisini ve rivayetini çoğaltmak için uzun seyahatlar yapmıştır. Bu arada, Irak, Şâm, Mısır ve Horasan'a gitmiş; Ahmed b. Hanbel ve benzerleri gibi, Buhârî ve Müslim'in üstadlarından ders almıştır.
Ebû Dâvûd'un birkaç eseri arasında en önemli olanı altı kitabın biri olan “es-Sünen” idir. Kendisinden önce her konuyla ilgili hadîsler belli metodlara göre kitaplara yerleştirilirken Ebû Dâvûd yalnız ahkâm hadîslerini toplamak istemiş ve bunun için Sünen'ini meydana getirmiştir.
Kendi zamanında takvası, ilmi ve hadîs konusundaki meharetiyle sevgi ve yüksek saygıya kavuşanlardandır. Basra'da (275/888) tarihinde vefat etmiştir.[6]
5- Tirmizî
Ebû Îsâ, Muhammed b. Îsâ b. Sevra b. Mûsâ...
(209/842) senesinde Tirmiz'de doğdu. Zamanında âdet olduğu üzre o da memleketinde tahsilini bitirdikten sonra, hadîsle olan sıkı bağlılığı dolayısıyle bu konudaki ilmini arttırmak için seyahatlar yaptı ve başta İmam Buhârî olmak üzre bir çok üstadlardan hadîs aldı. Hadîs ilmindeki değeri ve mevsukiyyeti için Buhârî'nin ondan hadîs kabul etmesi ve kendisini sika kabul eylemesi fazlasıyle kâfidir.
Kıymetli ve çok olan eserleri arasında “Sünenü't-Tirmizî” adıyla anılan “el-Câmi'“ i, bilhassa hadîs tekniği bakımından diğer altı eserden faydalı bulunmaktadır.
Tirmizî, doğduğu yerde, (279/892) tarihinde vefat etmiştir.[7]
6- İbn Mâce
Ebû-Abdillah, Muhammed b. Yezîd b. Abdillah b. Mâce Kazvin’li olduğu için “el-Kazvînî” lakabıyle anılır. (8209/824) yılında doğmuş, hadis için Rey, Basra, Kufe, Bağdad, Şam, Mısır ve Hicaz’ı dalaşmıştır. İbn Ebi Şeybe, Malik ve el-Leys’in talebeleri gibi üstadlardan hadis öğrenmiştir. Meşhur süneninden başka tefsir ve târihle ilgili kitapları da vardır.
İbn Kesîr, onun şahsı ve kitabı hakkında şu kıymetli bilgiyi verir:
“...O meşhur sunen'in sahibidir. Bu eser onun amelini ilmini usul ve fürû'da sünnete bağlılığını gösterir. Sünen, otuz iki kitap ve beşyüz bâb'dır. İçinde 4000 kadar hadîs vardır, pek azı müstesna hepsi iyidir.”
İbn Mâce (273/886) da vefat etmiştir. Diğer altı kitap gibi bu “sünen” in de şerh ve baskıları mevcuttur.[8]
[1] Sahîh terimine bakınız.
[2] el-Muhtasar, s. 173; Tezkira, c. II, s. 555.
[3] Hacı Zihni Efendi'nin tashih ve notlarıyle hicrî 1329 yılında basılmıştır.
[4] el-Hadîs ve'1-muhaddisûn, s. 356; Tezkira, c. II, s. 588. Hayreddin Karaman, Hadise Dair İlimler Ve Hadis Usulü, İrfan Yayınevi: 169
[5] el-Hadîs ve'1-muhaddisûn, s. 357; Tezkira, c. II, s. 697. Hayreddin Karaman, Hadise Dair İlimler Ve Hadis Usulü, İrfan Yayınevi: 169-170
[6] el-Hadîs ve'1-muhaddisûn, s. 359; Tezkira, c. II, s. 591. Hayreddin Karaman, Hadise Dair İlimler Ve Hadis Usulü, İrfan Yayınevi: 170
[7] el-Hadîs ve'1-muhaddisûn, s. 360; Tezkira, c. II, s. 633. Hayreddin Karaman, Hadise Dair İlimler Ve Hadis Usulü, İrfan Yayınevi: 170
[8] el-Hadîs ve'1-muhaddisûn, s. 361; Tezkira c II s 636. İslâm Ansiklopedisinde de, buraya kadar adı geçen şahıslar ve onlardan bahseden kaynaklar hakkında toplu bilgi bulunur. Hayreddin Karaman, Hadise Dair İlimler Ve Hadis Usulü, İrfan Yayınevi: 171
