KUR’ÂN'DAN İSTİNBAT EDİLEN İLİMLER

Allahu Taâlâ: ***** «..Biz bu Kitap'ta hiçbir şeyi eksik bırakmamışızdır..» (Enam, 38.), ***** «Sana bu kitabı, herşeyi açıklayan ve Müslümanlara yol gösterici, rahmet ve müjdeci olarak indirdik!» (Nahl, 89.) buyurmuştur.

Resûlullah (s.a.v.) bir hadisinde: 'İlerde birtakım fitneler doğacaktır' de­mesi üzerine bazı sahabe: 'Bundan nasıl kurtulunur?' şeklinde sordukları soru­ya, Tirmizi ve diğer muhaddislerin rivayet ettiği, şu cevabı vermiştir: «Allah'ın Ki­tabına sarılın. Çünkü Onda, sizden önceki ve sonrakilerin karşılaştığı veya kar­şılaşacağı haberler ile, yaşadığınız zamandakilerin haberlerini bulursunuz.»

Said b. Mansur, İbnu Mesud'un şöyle dediğini nakleder: İlim öğrenmek isteyen Kur’ân'a sarılsın. Çünkü Kur’ân'da, geçmiş ve gelecek milletlere ait bil­giler mevcuttur. Beyhaki bu bilgileri, ilimlerin asılları vardır, şeklinde açıkla­mıştır.

Beyhaki; Hasenu'l-Basri'nin şöyle dediğini rivayet eder: Allahu Taâlâ, yüz dört kitap indirmiştir. Bunlardaki ilmi; Tevrat, İncil, Zebur ve Kur’ân'da top­lamıştır. Sonra da bu üç Kitap'taki ilmi, Kur’ân'a yerleştirmiştir.

İmam Şafii hazretleri şöyle buyurur: Ulemanın söylediği her söz, Sünnet-in şerhi, Sünnet de Kur’ân'ın şerhidir. Resûlullah'ın hüküm ifade eden her sözü, Kur’ân'dan aldığı mânadır.

Burada derim ki; İmam Şafii'nin bu sözünü, «el-Umm» adlı eserinde rivayet ettiği: Ben ancak, Allah'ın Kitab'ında helal kıldığını helal, haram kıldığını haram kılarım, hadisi teyid etmektedir.

Said b. Cubeyr: Resûlullah'ın hadisi olarak duyduğum her sözü doğrula­yan bir âyeti, Allah'ın Kitab'ında mutlaka bulmuşumdur. İbnu Mesud da şöyle der: Size bir hadis naklettiğimde, Kur’ân'dan bunu doğrulayan bir âyeti de gös­terebilirim. Bu iki sözü, İbnu Ebi Hatim rivayet etmiştir.

İmam Şafii, aynı eserinde şöyle der: Din mevzuunda, birinize isabet e-den bir musibetten kurtuluş yolunu gösteren delil, ancak Allah'ın Kitab'ında bu­lunur. Bazı hükümler, sadece Sünnette mevcuttur, denilse şöyle cevaplarız:

Hakikatte Kur’ân'dan alınmıştır. Çünkü Kur’ân, Resûle uymamızı ve O'nun söz­leriyle amel etmemizi farz kılmıştır.

Şafii hazretleri, bir defasında Mekke'de şöyle buyurdu: Bana istediğinizi sorun, Kur’ân'dan size cevap vereyim. Kendisine: İhramlı olan bir kimse, eşek arısını öldürse, ne dersiniz? diye sorulduğunda Besmele okuyarak ***** «Peygamber size ne verdiyse onu alın neyi yasakladıysa ondan sakının..» (Haşr, 7.) âyetiyle cevap verdi.

Bize Sufyan, o Misar b. Kidam, o Kays b. Müslim, o da Tarık b. Şihab-dan, Hz. Ömer'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: Hz. Ömer, ihramlı olan bir kim­seye eşek arısını öldürmesini emretmiştir.

Buhâri, İbnu Mesud'un şöyle dediğini rivayet eder: Allahu Taâlâ, güzel görünmek için, Allah'ın hilkatini değiştirerek dövme yapan ve yaptıran, yüzün­deki kılları söken ve göğsünü açan kadınlara lanet olsun! şeklindeki sözünü duyan Benu Esed kabilesinden bir kadın, İbnu Mesud'a gelerek: Duyduğuma göre siz; şu ve şu gibi işleri yapanları lanetlemişsiniz, bu doğru mudur? diye sorar. İbnu Mesud kadına: Resûlullah'ın lanetlediği kimseyi ben niye lanetleme­yeyim? Bu lanet, Allah'ın Kitabında mevcuttur, şeklinde cevap verir. Bunun ü-zerine kadın; Kur’ân'ı ben de okudum, senin dediklerine rastlamadım, der. Bu­nun üzerine İbnu Mesud: Eğer dikkatle okusaydın, mutlaka bulurdun. Sen Kur-an'da ***** «Peygamber size neyi verdiyse a-lın, neyi yasakladıysa ondan sakının..» âyetini hiç duymadın mı? deyince ka­dın: Evet duydum, şeklinde mukabelede bulununca İbnu Mesud; şu halde Re­sûlullah, bunu kesinlikle yasaklamıştır, der.

İbnu Suraka, «Kitabu'I-İcaz» adlı eserinde, Ebubekr b. Mücahid­in şöyle dediğini nakleder: Âlemde ne varsa, hepsi de Allah'ın Kitabında mev­cuttur. Kendisine; hanların zikri hangi âyettedir? diye sorulduğunda: ***** «Oturulmayan ve içinde eşyanız bulunan evlere girmenizden dolayı size bir günah yoktur..» (Nur, 29.) âyetini okumuş, iskan edilmeyen evlerin hanlara işaret olduğunu söylemiştir.

İbnu Berracan şöyle demiştir: Resûlullah'dan sadır olan her sözün, uzak veya yakın, kendisi veya aslı, Kur’ân'da mevcuttur. Bunu, anlayabilen anlar, göremeyen de göremez. Verdiği her hüküm ve karar böyledir. Bunu herkes iç­tihadı, ilmi derecesi ve anlayış kabiliyeti ölçüsünde kavrar.

İbnu Ebi'l-Fadl el-Mursi, «Tefsir»inde şöyle der: Kur’ân, öncekilerin ve sonrakilerin ilmini sinesinde toplamıştır. Öyle ki, bu ilimlerin hakikatini ancak Allah bilebilir. Allah'ın nezdinde alıkoydukları hariç, Resûlullah da bilebilir. Kur'-an'ın lügatı, kelimelerin yazılışı, harflerin mahreci ve adedi, kelimelerin, âyetle­rin, sûrelerin, hiziblerin, nısıfların, rubuların, secdelerin sayısını, her on âyette bir talimi, mânalarına inmeden mümasil âyetleri ve müteşâbih kelimelerin tesbiti gibi hususlarla, Kurra adı verilen kimseler uğraşmıştır.

Nahiv uleması; isim, fiil ve harflerin murab ve mebnisini, bunlardan amel eden veya etmeyen üzerinde durmuş, isimler ve ona bağlı mevzularda, fiillerin lazım ve müteaddi gibi çeşitleri, kelimelerin yazılışları gibi meseleleri genişçe ele almışlardır. Hatta bunlardan bazıları, müşkilini irab etmiş, bazıları da Kur’ân'-ın kelime kelime irabını yapmışlardır.

Bazı müfessirler, kelimeleriyle meşgul olmuş, bir mânaya, iki veya daha çok mânaya gelenlerini tesbit etmiş, bir mânası olan kelimeleri, kendi manasıy­la değerlendirip gizli mânalarını açıklığa kavuşturmuş, iki veya daha çok mâna­ya muhtemel olanlardan birini tercih etmiş, herbiri bu konuda görüş ileri sür­müş kendi görüşüne göre mâna vermişlerdir.

Usul uleması, akli deliller, asli ve nazari şahidlerle meşgul olmuşlar, ***** «Eğer yerde, gökte Allah'tan başka tanrılar olsaydı, ikisi de (yer ve gök) bozulup gitmişti..» (Enbiya, 22.) âyeti gibi pek çok âyetler ü-zerinde düşünüp, Allah'ın vahdaniyeti, mevcudiyeti, bekası, kıdemi, kudreti, ilmi, ve zatına layık olmayan sıfatlardan tenzihine işaret eden deliller çıkarmış, buna Usuluddin İlmi adını vermişlerdir.

Bir kısım ulema Kur’ân'daki hitaplar üzerinde durmuş, bunların umum ve­ya hususi mânaya geldiklerini görmüş, hakikat ve mecaz gibi kelimelerde mev­cut dil ile ilgili hükümler çıkarmış; tahsis, ihbar, nass, zahir, mücmel muhkem, müteşâbih, emir, nehiy nesih ile kıyas, istishab ve istikra gibi konularda fikir beyan etmişler, buna Usul-i Fıkh adını vermişlerdir.

Bir kısım ulema, inceden inceye tetkik edip düşünerek, âyetlerde mev­cut helal, haram gibi çeşitli hükümleri tesbit etmişler, bunlara dair usulü, furuu tesis edip, üzerinde geniş bir şekilde durmuşlar, buna ilmi furu veya fıkıh adını vermişlerdir.

Bir kısım ulema; önceki asır ve milletlerin kıssalarını araştırmış, onlarla ilgili haberleri nakletmiş, bıraktıkları eserleri ve başlarından geçen olayları der­lemiş, dünyanın yaratılışı ve akabinde mevcut olan eşyayı zikretmiş, buna tarih veya kısas adını vermişlerdir.

Diğer bazıları da; kalpleri titreten, dağları yerinden oynatan hikmet, em­sal ve mevize gibi mevzular üzerinde durmuşlar, Kur’ân'da mevcut vaad vaid, tahzir tebşir, mevt mead, neşr haşr, hisab ikab, cennet cehennem gibi mevize çeşitlerini, ceza esaslarını istinbat etmişler, buna, hitabet veya vaaz adını ver­mişlerdir.

Diğer bazıları ise; Yusuf (a.s.)a anlatılan yedi semiz inek kıssası, hapiste karşılaştığı iki kişinin rüyası, güneş, ay ve yıldızların kendisine secde eder gö-görünüşü gibi tabir usulünü istinbat etmişler, buna rüya tabiri adını vermişlerdir. Her rüyanın tabirini Kur’ân'dan çıkarmağa çalışmışlar, eğer bunda bulamadık­ları olursa, Kur’ân'ın şarihi olan Sünnete müracaat etmişler, Sünnette de bula­madıklarını, hikem ve emsal kitaplarında aramışlar, bunlarda da bulamadıklarını, halkın ıstılahında ve ***** (Araf, 199.) âyetinin işaret ettiği örf ve âdetle­rine müracaat etmişlerdir.

Bir kısmı, miras âyetlerindeki hisseyi ve ilm-i feraiz'in ele aldığı diğer hu­susları incelemiş, yarım, üçtebir, dörttebir, altıdabir, sekizdebir gibi feraiz he­saplarını, avle ait (varislere ait terekenin taksiminde artakalan mala) meseleleri istinbat etmişler, bundan vasiyet hükümlerini çıkarmışlardır.

Bir kısım ulema da, gece ve gündüzün meydana gelişindeki hikmetlere delalet eden âyetler üzerinde düşünmüş, güneş ve ayın menzilleri ile yıldızlar ve burçlara ait esasları tesbit etmişler, buna mevakıt ilmi (vakit tayini) adını vermişlerdir.

Şair ve edipler, Kur’ân'daki kelimelerin fesahatı, nazmındaki bedi ve be­lagatı, mebde ve maktaı, hüsn-i tehallus'u, hitap çeşitlerini, itnab, icaz ve ben­zeri hususları dikkatle incelemiş, buradan, maâni, beyan ve bedi ilmini meyda­na getirmişlerdir.

Kur’ân'daki işari mânalarla uğraşan hakikat erbabı, lafzındaki mâna ve inceliklere dalmış, bunlara ait fena, beka, huzur, havf, heybet, üns, vahşet, kabz, bast ve benzeri tabirler kullanmışlardır.

Kur’ân, bu ilimler dışında; tıp, cedel, heyet, hendese, cebir ve mukabele, müneccimlik (istikbale ait bilgiler) ve diğer konuları ihtiva etmektedir. Tıp ilminin gayesi, sağlığın korunması, kuvvetin sağlanmasıdır. Bu durum birbirine zıt olan azaların işleyişindeki uyumu sağlamakla mümkün olur. Allahu Taâlâ: ***** «..bu ikisinin arasında dengeli olur..» (Furkan, 67.) âyetinde bunları bir arada toplamıştır. Biliyoruz ki Kur’ân'da, hastalıktan sonra sıhhata kavuşmayı, bedendeki bir rahatsızlıktan sonra şifa bulmayı ifade eden ***** «Renkleri çeşit çeşit bir içecek çıkar ki, onda insanlara şifa var­dır..» (Nahl, 69.) âyeti bulunmakta, buna ilaveten kalbi hastalıkların şifasını sağ­layan âyetler de yer almaktadır.

Pek çok sûrede yer alan heyet ilmi ile ilgili âyetlerde, yer ve göklerin yaratılışı,.

Hendese ilmine, ***** «Bir gölgeye gidin ki üç dallı-dır..» (Mürselat, 30.) âyetinde işaret vardır.

Cedel ilmi, âyetlerin ihtiva ettiği deliller, mukaddime ve neticeler, tasdik ve tekzip gibi diğer hususlarla uğraşır. Hz. İbrahim'in Nemrud ve kavmi ile münazarası bu ilimde önemli bir yer işgal etmektedir.

Cebir ve mukabele ilmi, zayıf bir ihtimalle denildiğine göre, bazı sûre başlarında bulunan harflerden hareketle, önceki milletlerin beka müddeti, yıllar ve günleri, İslam ümmetinin beka müddeti, dünyanın geçmiş ve gelecekteki ömrü ile meşgul olan ilimdir.

Kur’ân'da, günlük hayatta zaruri olan bazı sanatların aslı ve âyetlerin i-simleri mevcuttur. Mesela; ***** «Ağaç yapraklarıyla vücutlarını örtmeye başladılar..» (Araf, 22.) âyetinde terzilik, *****

«Bana demir kütükleri getirin..» (Kehf, 96.) ve ***** «Ona demiri yumu-

şattık..» (Sebe, 10.) âyetlerinde demircilik, *****  «Gözetimimizde gemiyi yap..» (Hûd, 37.) âyetinde marangozluk, *****  «..ipliğini çözen kadın..» (Nahl, 92.) âyetinde ipekçilik, ***** «..bir ev edinen örümceğe benzer» (Ankebût, 41.) âyetinde dokumacılık, ***** «Ekti­ğinizi gördünüz mü?» (Vakıa, 63.) âyetinde çiftçilik, ***** «Her bina ustasını ve dalgıcı.» (Sad, 37.), ***** «..giyeceğiniz süs-ler çıkarırsınız..» (Nahl, 14.) âyetlerinde dalgıçlık, *****

«Musa kavmi, kendisinden sonra ziynet takımlarından yapılmış bir bu-

zağı heykelini...» (Araf, 148.) âyetinde kuyumculuk, ***** «o, sır­çadan yapılmış cilalı şeffaf bir..» (Neml, 44.), ***** «..lamba cam i-çindedir..» (Nur, 35.) âyetinde züccaciyecilik, ***** «..Ey Ha-man, haydi benim için çamurun üzerinde ateş yak..» (Kasas, 38.) âyetinde çömlekçilik, ***** «Ama o gemi de..» (Kehf, 79.) âyetinde denizcilik, ***** «Kalem ile öğretti..» (Alak, 4.) âyetinde kitabet, ***** «Ba­şımın üstünde ekmek taşıyorum..» (Yûsuf, 36.) âyetinde fırıncılık, ***** «Kızarmış buzağı..» (Hûd, 69.) âyetinde aşçılık, ***** «Elbiseni temizle..» (Müddessir, 4.) âyetinde temizleyicilik, ***** «..henüz canları çıkmadan kesmeniz hariç..» (Mâide, 3.) âyetinde kasaplık, ***** «Allah'ın boyası..» (Bakara, 138.) âyeti ile ***** «..beyaz ve kırmızı yollar..» (Fâtır, 27.) âyetinde boyacılık, ***** «Dağlardan ustalıkla evler yon­tuyorsunuz.» (Şuarâ, 149.) âyetinde taşçılık, ***** «Attığın zaman sen atmadın..» (Enfâl, 17.) âyeti ile ***** «Onlara karşı gücü­nüz yettiği kadar kuvvet hazırlayın..» (Enfâl, 60.) âyetinde atıcılıkla ilgili işaret­ler bulunmaktadır. Kur’ân'da ayrıca; âlet isimleri, yiyecek içecek ve nikah çeşit­leri, kâinatta olmuş-olacak bütün şeylerin tahakkuku, ***** «Bu kitapta hiçbir şeyi eksik bırakmamışızdır..» (Enam, 38.) âyetinde ifade edil­miştir. Mürsi'nin sözleri, özetle bu kadardır.

İbnu Suraka şöyle der: Kur’ân'da Allah'ın zikrettiği icaz vecihlerinden ba­zısı da; sayıların hesabı, toplanması, bölmesi, çarpması, muvafakat, telif, münasebet, tansif ve mudaafe'dir. Hesap ilmiyle uğraşanlar, Resûlullah'ın sözünde sadık olduğunu, Kur’ân'ı kendisinin uydurmadığını, bunlarla anlarlar. Zira Resûl-i Ekrem, ne felsefeciler arasına girmiş, ne hesap, ne de hendese bilenlerle kar­şılaşmıştır.

Ragıb Isfahanî şöyle der: Allahu Taâlâ, bütün peygamberlerin nübüvveti­ni, Peygamberimizin nübüvvetiyle hitama erdirdiği, şeriatlarını Peygamberimizin şeriatıyla kısmen nesh, kısmen de tamamladığı gibi, önceki kitapların muhas-salası olan Kur’ân'ı da Resûlüne indirmiştir. Allahu Taâlâ ***** «..tertemiz lar okuyan bir elçidir. O sahifelerde doğru yazılmış hükümler vardır.» (Beyyine, 2-3.) âyetiyle haber vermiştir. Hacminin küçüklü­ğüne rağmen, ihtiva ettiği çok geniş mânalarla bu Kitab'ı bir mucize olarak in­dirmiş, bunları kavramaktan aciz kalmıştır. Nitekim; ***** «Yeryüzünde bulunan ağaçlar kalem olsa, denizler de (mürekkep olsa) arkasından yedi deniz de ona yardım et­se, Allah'ın kelimeleri tükenmez..» (Lokman, 27.) âyeti bunu ifade etmektedir. Beşer aklı bunları kavramaktan aciz olmakla beraber, Kur’ân'ın nurundan ve i-şaret ettiği şeylerden faydalanacak güçtedir. Bu husus, aşağıdaki şiirde şöyle dile getirilmiştir:

Kur’ân ay gibidir, onu açıp baktığında (okuyup anladığında), gözleri­ne doğruyu gösteren bir nur bahşettiğini, görürsün; Kur’ân göğün ortasın­daki güneş gibidir, ışığıyle yeryüzünün doğusunu ve batısını aydınlatır.

Ebu Nuaym ve bazı ulema, Abdurrahman b. Ziyad b. Enam'ın şöyle de­diğini rivayet ederler: Hz. Musa'ya bir gün şöyle denilmiştir: Semavi kitaplar i-çinde Ahmed'in (s.a.v.) Kitab'ı, dövüldükçe yağı çıkan bir kabtaki süde benzer.

Kadı Ebubekr b. Arabi, «Kanunu't-TeviI» adlı kitabında şöyle der: Kur’ân'daki ilimler elli, dört yüz, yedi bin ve yetmiş bin ilimdir. Bunlar, Kur' an'daki kelime sayısına göre, her kelimenin zahir, batın, hadd ve matla' gibi dört ile çarpılması sonucu elde edilen sayıdır. Bu sayıya, terkip halindeki kelimeler-le atıflar, dahil değildir. Kur’ân'daki ilimler, sayılamayacak kadar çoktur, ger­çek sayılarını ancak Allah bilir.

Kur’ân ilimleri üç ana konuda toplanır. Bunlar; Tevhid, Tezkir, Ahkamdır.

Mahlukata ait bilgiler, Allah'ın isim, sıfat ve efali ile ilgili bilgiler, Tevhid'e dahil olan bilgilerdir.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            

Vaad ve vaid, cennet ve cehennem, zahir ve batının temizlenmesi, Tez-kirin konularındandır.

Bütün mükellefiyetler, faydalı ve zararlı şeylerin beyanı, emir, nehiy ve menduplar, Ahkam'ın konularındandır. Fatiha sûresinde her üç ilim toplandığın­dan, Ummu'l-Kur’ân adını almıştır. İhlas sûresine de, bu üç ilimden biri olan Tevhid'i ihtiva ettiğinden, Kur’ân'ın üçte biri denilmiştir.

İbnu Cerir şöyle der: Kur’ân, şu üç ilmi ihtiva eder; bunlar: Tevhid, Ahbar ve Dini bilgilerdir. Tevhid'in tamamını ihtiva ettiğinden İhlas sûresine, Kur’ân'ın üçtebiri denilmiştir.

Şeyzele şöyle der: Gerçek şudur ki; İbnu Cerir'in bu üç husus, sadece bunları değil, bunlann daha fazlasını ihtiva etmektedir. Çünkü Kur’ân'ın ilimleri, idrak edilemeyecek ve sayılamayacak kadar çoktur.

Ali b. İsa şöyle der: Kur’ân, şu otuz mevzuu ihtiva eder; bunlar ilam, teş­bih, emir, nehiy, vaad, vaid, cennet, cehennemin vasfı, Allah'ın isim ve sıfat­ları, nimetlerine şükrü, muhaliflere delil getirmeyi, mülhidlere cevap vermeyi öğretmek, rağbet, korku, hayır, şer, güzel, çirkin hikmetin vasfı ve marifetin fa­ziletini beyan etmek, iyileri övmek, kötüleri zemmetmektir.

Bu konuda şunu ilave etmek isterim: Kur’ân, her şeyi ihtiva eden bir Ki-tap'tır. Çeşitli ilimlerin aslı olan her bab ve her meseleye, Kur’ân'da işaret e-den deliller vardır. Kur’ân'da ayrıca; canlı-cansız bütün mahlukatın çeşitli yön­leri, yer ve göklerin melekutu, arş-ı âlâ ve yerin dibinde olanlar, kâinatın yaratı­lışı, meşhur peygamber ve meleklerin isimleri, geçmiş milletlerle ilgili haberler arasında, Hz. Adem'in cennetten çıkarılışı sırasında Iblis'le olan kıssası, Abdul-haris adını verdiği oğlu, Hz. İdris'in yüce bir mevkiye yükseltilmesi, Nuh tufanı, Ad kavminin iki kıssası, Semud kavmi ve deve kıssası, Hz. Yûnus kıssası, Ey-ke ve Medyen halkının Hz. Şuayb'le olan kıssası, Hz. Lut kavmi, Tubba'ın kav­mi, Ress halkı, Hz. İbrahim kavmi ve Nemrud'la mücadelesi, oğlu İsmail'i anne­siyle birlikte Mekke'de bırakması, Kabe'nin inşası, Hz. İbrahim'in oğlunu kurban etmesi, Hz. Yusuf ve kardeşlerinin kıssası, Hz. Musa'nın doğumu, nehre atılışı, Kıbtı'yi öldürüşü, Medyen'e gidişi, Hz. Şuayb'ın kızıyla evlenişi, Tur'da Allah'la konuşması, Firavn'a gelişi, Mısır'dan çıkışı, düşmanı boğuşu, kavminin buzağıya tapması, Bakara ve Hızır'la olan kıssası, Hz. Musa'nın zalimlere savaşı, Çin'e kaçan kavmin, Talut'un, Hz. Davud'un Calut'la olan kıssası, Hz. Süleyman ve Saba melikesinin kıssası, Taun'dan kaçanların, öldükten sonra tekrar dirilenle-rin kıssası, Zülkarneyn kıssası, Doğuya ve Batıya gidişi, Seddi bina edişi, Hz. Eyyub kıssası, Zülkifl kıssası, Hz. İlyas kıssası, Hz. Meryem ve doğum kıssası, Hz. İsa'nın risaleti ve göğe çekiliş kıssası, Hz. Zekeriyya ve oğlu Yahya'nın kıssası, Ashab-ı Kehf kıssası, Ashâb-ı Rakim kıssası, Buht-ı Nasr kıssası, biri cennetlik olan iki kişinin kıssası, cennet ehlinin kıssası, Âl-i Yâsin'den inananın kıssası, Ashab-ı Fil kıssası, gibi kıssalar mevcuttur.

Kur’ân'da ayrıca; Hz. İbrahim'in Resûlullah'a (s.a.v.) duası, Hz. İsa'nın müjdesi, Resûlüllah'ın biset ve hicreti, gazvelerinden olan Bakara sûresindeki Benu Hadrami seriyyesi, Enfal sûresinde Bedr gazvesi, Âl-i İmrân sûresinde Uhud gazvesi ve Küçük Bedr savaşı, Ahzab sûresinde Hendek muharebesi, Fetih sûresinde Hudeybiye barışı, Haşr sûresinde Benu Nadir gazvesi, Tevbe sûresinde Huneyn ve Tebük gazveleri, Mâide sûresinde Haccetu'l-Veda, Zey-neb binti Cahş'ın nikahı, Resûlün seriyyeden alıkonuşu, ezvac-ı mutahharanın Resûlullah'a karşı müşterek tavır almaları, İfk kıssası, İsra kıssası İnşikak-ı Ka­mer olayı, Yahudilerin Resûle sihir yapmaları gibi, Resûlüllah'la ilgili haberler mevcuttur.

Kur’ân'da ayrıca; insanın yaratılışından ölümüne kadarki safhalar, ölümün keyfiyeti, ruhun kabzı ve semaya yükselişi, Mümin kadına cennet kapısının açı­lıp kafir kadına kapanması, kabir suali ve azabı, ruhların karar kıldığı yer, bü­yük kıyamet alametlerinden olan Hz. İsa'nın inişi, Yecüc ve Mecüc'ün, Dâbbe-nin ve dumanın çıkışı, Kur’ân'ın yükselişi, yeryüzünün yok oluşu, güneşin batı­dan doğuşu, tevbe kapısının kapanışı, üç nefha sonunda yeniden diriliş, haşr ve neşir, kıyametin korkunç halleri, güneşin şiddetli sıcaklığı, arşın gölgesi, mizan, havz-ı kevser, sırat, hesap günü ve kurtulanlar, uzuvların şehadeti, amel defterinin sağ ve sol ele verilişi veya arkadan verilişi, şefaat, makâm-ı mah-mud, cennet ve kapıları, içindeki nehirler, ağaçlar, meyveler, ziynet eşyaları, kaplar, cennetteki dereceler, Allah'ın ruyeti, cehennem kapıları, içindeki vadiler, azab ve işkence çeşitleri, zakkum ve irinli suların zikri de yer almaktadır.

Kur’ân'da; hadisde varid olan Allah'ın esma-i hüsnası, mutlak isimlerden bin ismin zikri, Resûlullah'ın bütün isimlerinin zikri yer almaktadır. Ayrıca; ima­nın yetmiş küsur şubesi ile üç yüz on beş kadar İslami hükümler mevcuttur. Küçük ve büyük günah nevileri, Resûlullah'dan varid olan her hadisi tasdik e-den âyetler ile, şerhi ciltler dolusu olacak bilgiler de Kur’ân'da yer almaktadır.

Bir kısım ulema, Ahkamu'l-Kur’ân'la ilgili müstakil eser telif etmiştir. Kadı İsmail, Ebu Bekr b. Ala, Ebu Bekr'r-Razi, Keyelhirasi, Ebu Bekr b. Arabi, Abdul-munim b. Furs, İbnu Nuveyz Mendad, bunlardandır. Bazı ulema, tasavvufla ilgili eserler yazmıştır.

İbnu Berracan, hadislerle takviye ederek bu mevzuyu içine alan müsta­kil bir eser yazmıştır.

Bu sahada ben de bir kitap yazdım, «eI-İkIiI fî İstinbati't-Tenzil» adını verdim. Kitabımda; fıkhi, usuli, itikadi ve bunlar dışında bazı meseleleri ele aldım. Kitabım bu sahada, oldukça faydalı bilgiler ihtiva etmek­tedir. Bunlara vakıf olmak isteyen, müracaat edebilir.

Kur’ân'da Ahkam Âyetleri

Gazzali ve diğer bazı ulema şöyle der: Kur’ân'daki ahkam âyetlerinin sayısı, beş yüzdür. Bazıları bu sayıyı, yüz elli olarak gösterirler. Bu rakamı veren­lerin gayesi, Kur’ân'da açıkça zikredilen âyetler olsa gerektir. Çünkü kıssa, emsal ve benzeri âyetlerden hüküm istinbat etmek de mümkündür.

İzzeddin b. Abdisselam, «el-İmam fî Edilleti'I-Ahkam» adlı eserinde şöyle der: Âyetlerin büyük bir kısmı, güzel ahlak ve âdabı ihtiva eden hükümler taşımaktadır. Bir kısmında bu hükümler açıkça belirtilmiştir. Bunların bir kısmı istinbat yoluyla çıkarılır. İstinbat; ya bir başka âyete müracaat etmeksizin yapılır, ***** «Karısı da odun hammalı..» (Tebbet, 3.) âyetinden kafirlerin nikahındaki sıhhatin istinbatı, ***** «Artık şimdi yaklaşın... beyaz iplikten ayrılıncaya kadar.» (Bakara, 187.) âyetinden, cünüb bir kimsenin tuttuğu orucun sıhhatının istinbatı buna misaldir. Ya da; bir başka âyete müracaat edilerek yapılır. ***** «O-nun ayrılması da iki yıl içinde olmuştur.» (Lokman, 14.) âyetinden hamilelik müddetinin en az altı ay olduğunun isbatı buna misaldir. Müellif şunları da ilave eder: Ahkam âyetleri bazen fiilin inşai (emir) sigasından anlaşılır ki, bu açık ola­rak anlaşılanıdır. ***** «Namazı kılın..» (Bakara 43.) âyet. Bazen de ***** «Size helal kılındı..» (Bakara, 187.), ***** «Leş..size haram edildi.» (Mâide, 3.), ***** «Size oruç farz kılındı..» (Bakara, 183.) âyetlerinde olduğu gibi, haber cümlesinden anlaşılır. Bazen de Şariin bir işi beğenmesi; veyahut onu yapandan razı olması; ayrıca bir işi sevmemesi veyahut yapanı sevmemesi tarzındaki açıklama; emir veya yasaklama mânasına gelir.

Allah'ın terkini emrettiği, zemmettiği, failini zemmettiği veya azarladığı, lanetlediği, sevmediği fiil, failini sevmediği, razı olmadığı, failini bundan alıkoy­duğu, failini hayvana veya şeytanlara benzettiği, hidayetten veya kabulden men edici bulduğu, kötülük veya kerahetle vasfettiği, enbiyanın sakındığı veya buğzettiği, felahın nefyine sebeb olan her fiil, (...) Allah'ın yapılmasını menettiği fiillere delildir. Bunlar, kerahetten ziyade tahrimi gerektiren fiillerdir.

Mübah olan fiiller, âyette helal kılındı şeklindeki lafızlardan, günah, beis, sıkıntı, muahezenin nefyi şeklindeki lafızlardan, mal-mülkle ilgili olan izin, bağış ve memnuniyeti tasvip şeklindeki lafızlardan, haramlığı sükût edilen lafızlardan, Allah'ın kulları için yarattığı şeyleri haram kılanı reddeden lafızlardan, önceki milletlerin zemmedilmeyen fiillerini reddeden lafızlardan çıkarılır. Şayet bu fiil­ler, medih şeklinde ise, vücup veya mübahlığı gösterir. Şeyh İzzeddin'in sözü burada bitmiştir. Bazı ulema şöyle der: Sükut ifade eden âyetlerden de deliller çıkarılır. Diğer bir kısım ulema ise; Allah insanı on sekiz âyette zikrederek mahluk olduğunu söylemiş, fakat Kur’ân'ı elli dört âyette zikrettiği halde, mah­luk olduğunu söylememiştir. ***** âyetinde insanın mah­luk olduğu belirtildiği halde Kur’ân için böyle bir ifade kullanılmamıştır.