KUR’ÂN'DA MEVCUT İSİM, KÜNYE VE LAKABLAR
Kur’ân'da nebi ve resûllerden meşhur olanlarına ait yirmi beş isim vardır:
1 - Hz. Adem (a.s.)
İnsanlığın babası Hz. Adem (a.s.)dır.
Bir kısım ulema kelimenin, ***** vezninde ***** kelimesinden türemiş bir a-fat olduğunu, bu yüzden gayrı munsarif kelime sayıldığını söylemiştir.
Cevaliki şöyle der: Dördü hariç, bütün peygamber isimleri, aslen Arapça değildir. Arapça olanlar; Adem, Salih, Şuayb ve Muhammed'dir.
İbnu Ebi Hâtim, Ebu'd-Derda tarikıyle İbnu Abbas'ın şöyle dediğini rivayet eder: Hz. Adem'e topraktan yaratıldığı için bu ad verilmiştir.
Bazı ulema bu ismin ***** vezninde, aslı ***** olan Süryani dilinde bir kelime olduğunu, ikinci elifin hazfiyle muarrab olduğunu (Arapçalaştığını) söyler.
Salebi ise, İbrani dilinde toprağa ***** denildiği, bu yüzden Hz. Adem'e bu ad verildiğini söyler.
İbnu Ebi Hayseme, Hz. Adem'in 960 sene yaşadığını, «Tehzibu'I-Esma ve'l-Lügat» adlı eserinde belirtir.
Nevevi Tehzib adlı eserinde; tarih kitaplarının ifadesine göre Hz. Ademin 1000 sene yaşadığını söyler.
2. Hz. Nuh (a.s.)
Cevaliki, bu kelimenin muarrab bir isim olduğunu, Kirmani de, sakin mânasında Süryani bir isim olduğunu söyler. Hakim «Müstedrek»inde, Hz. Nuh nefsi için çokça ağladığından kendisine bu ad verildiğini, aynı zamanda Abdulgaffar da denildiğini söyler. Sahabenin çoğuna göre, Hz. İdris'den önce yaşamıştır.
Bir kısım ulema da künyesinin, Nuh b. Lemk b. Mettuşelah b. Enhuh olduğunu, sonradan Araplaştığını, bir rivayete göre de Hz. İdris'in kendisi olduğunu söyler.
Taberani, Ebu Zerr'in şöyle dediğini nakleder: Ya Resûlullah, peygamberlerin ilki kimdir? Resûlullah; Adem (a.s.)dır. Sonra kimdir? Resûlullah; Nuh (a.s.)dır. Bu iki peygamber arasında 20 asır vardır, buyururlar.
Müstedrek sahibi, İbnu Abbas'ın şöyle dediğini nakleder. Hz. Adem ile Hz. Nuh arasında 20 asır vardır. Müstedrek sahibi İbnu Abbas'dan merfuan şunu da nakleder 'Allahu Taâlâ, Nuh (a.s.)ı 40 yaşında iken peygamber yaptı. Nuh (a.s.) 950 sene yaşayarak insanları vahdaniyeti ilahiye'ye davet etti. Tu-fan'dan sonra da, insanlar çoğalıp yeryüzüne yayılıncaya kadar, 60 sene daha yaşadı.
İbnu Cerir; Nuh (a.s.)ın, Hz. Adem'in vefatından 126 sene sonra dünyaya geldiğini söyler.
Nevevi «Tehzib» adlı eserinde; en uzun ömürlü peygamberin Hz. Nuh olduğunu belirtir.
3-Hz. İdris (a.s.)
Hz. Nuh'dan önce yaşadığı söylenir. İbnu İshak'a göre, insanlar arasında nübüvvet verilen ilk peygamber olduğunu, Ahnuh b. Bedr b. Muhlail b. Enuş b. Kanan b. Şis b. Adem künyesiyle tanındığını söyler.
Vehb b. Münebbih'e göre, Hz. İdris, Nuh'un dedesidir. Süryani bir isim o lan Hanuh adıyla tanınmıştır. Bir rivayete göre, çok okuduğunudan dolayı dira-se kelimesinden müştak olarak idris şeklinde Arapça bir isim olduğu söylenir.
«Müstedrek»de, zayıf bir senedle, Hasenu'l-Basri tarikıyle Semure-nin şöyle dediği rivayet edilir: Hz. İdris; beyaz tenli, uzun boylu, iri göbekli, geniş omuzlu, vücudunda kılı az, gür saçlı, bir gözü diğerinden büyük, göğsünde lekesi olmayan bir ben bulunan peygamberdir. Allahu Taâlâ insanların ona karşı düşmanlıklarını, kötülüklerini görünce onu altıncı kat göğe çıkarmıştır. ***** «Onu yüce bir yere yükseltmiştik.» (Meryem, 57.) âyeti, buna işaret etmektedir.
İbnu Kuteybe, Hz. İdris'in 350 yaşında iken göğe çekildiğini zikreder.
İbnu Hibban «Sahih»inde şöyle der: Hz. idris, hem nebi, hem de resûl idi. Kalemi ilk kullanan O olmuştur.
«Müstedrek»de, İbnu Abbas'ın şöyle dediği rivayet edilir: Hz. İd-ris'le Nuh arasında 100 sene geçmiştir.
4- İbrahim (a.s.)
Cevaliki şöyle der: İbrahim, Arapça olmayan eski bir isimdir. Araplar bu kelimeyi çeşitli şekillerde telaffuz etmişlerdir. Bunların en meşhuru İbrahim'dir. İbraham şeklinde de telaffuz edilir. Kırâat-ı Sebada, İbrahim ve İbrahem şeklinde okunur. Bu kelime, merhametli baba mânasında Süryani dilinde bir isimdir. Kirmâni «Acaib» adlı eserinde belirttiğine göre, keskin bakışlı mânasında, Berheme kelimesinden türemiştir. Tam ismi; Tarah b. Azar b. Nâhur b. Şâruh b. Râgû b. Fâleh b. Âber b. Şâlah b. Erfahşez b. Sam b. Nûh'dur
Vakidi, Hz. Adem'in yaratılışından 2000 sene sonra dünyaya geldiğini söyler.
«Müstedrek»de, İbnu'l-Museyyeb tarikıyle Ebu Hüreyre'nin şöyle dediği rivayet edilir: Hz. İbrahim 120 yaşında sünnet edilmiş, 200 yaşında iken vefat etmiştir.
Nevevi ve diğer ulema; Hz. İbrahim'in 175 sene yaşadığına dair rivayette bulunmuşlardır.
5 - İsmail (a.s.)
Cevaliki, İsmain şeklinde okunduğunu söyler. Nevevi ve diğer ulema, Hz. İbrahim'in büyük oğlu olduğunu belirtirler.
6- İshak (a.s.)
Kardeşi İsmail'den 14 sene sonra doğmuş ve 180 sene yaşamıştır. Ebu Ali b. Miskeveyh «Nedimu'I-Ferid» adlı eserinde, İshak'ın İbrani dilinde çok gülen mânasına geldiğini belirtir.
7-Yakub (a.s.)
Bu peygamber 147 sene yaşamıştır.
8- Yûsuf (a.s.)
İbnu Hibban «Sahih»inde, Ebu Hüreyre'den yaptığı rivayette tam adını şöyle verir: Kerim b. Kerim b. Kerim, Yûsuf b. İshak b. İbrahim'dir.
«Müstedrek» sahibi, Hasenu'l-Basri'den şunu nakleder: Hz. Yûsuf, kuyuya 12 yaşında iken atılmış, babasına 80 yaşından sonra kavuşmuş, 120 yaşında vefat etmiştir.
Buhari'nin rivayetine göre kendisine, güzelliğin yarısı verilmiştir. Bazı ulema ***** «Daha önce Yûsuf da size açık mucizeler getirmişti..» (Mümin, 34.) âyetine dayanarak Resûl olduğunu söyler. Bir rivayete göre âyette geçen Yûsuf, Hz. Yakup'un oğlu Yûsuf değil, Yûsuf b. İfraim b. Yûsuf b. Yakub'dur. Kirmâni «Acaib» adlı eserinde, ***** «Ki (o) bana ve Yakup oğullarına mirasçı olsun.» (Meryem, 6.) âyetinden hareketle, benzeri bir isim yanlışlığını zikrederek şöyle der: Cumhur'a göre âyetteki Yakup, Yakup b. Mâsân'dır. Hz. Zekeriyya'nın karısı, İmrân b. Mâsân'ın kızı, Meryem'in kızkardeşidir. Yakub'un, Yakub b. İshak b. İbrahim olduğunu söylemek garibdir.
Kirmani'nin garib olarak vasıflandırdığı bu söz, aslında meşhurdur. Garib olan, Yakub'un ilk künyesidir. Nevf b. Bikali'nin rivayetine göre, bunun gariblik-te bir benzeri şudur: Kehf sûresindeki Hızır (a.s.) kıssasında zikredilen Musa, İsrail oğullarının peygamberi değil, Musa b. Menşa b. Yusuf'tur. Bir rivayete göre İbnu İfraim b. Yûsuf'tur. İbnu Abbas bunu yalanlamıştır. Bundan daha garib olanını Nakkaş ve Maverdi rivayet etmişlerdir: Mümin sûresinde (34. âyet) zikredilen Yûsuf, cinlerden biridir. Allah onu bir resûl olarak göndermiştir. İbnu Askerîn rivayetine göre Âl-i İmrân sûresinde zikredilen İmrân, Hz. Meryem'in babası değil, Hz. Musa'nın babasıdır.
Yûsuf kelimesinin altı çeşit telaffuzu vardır. Sin harfi, ya hemze ve ter-kile beraber, üç hareke ile okunur. Doğru olan görüş, bu kelimenin Arab asıllı olmadığı ve herhangi bir kelimeden türemediğidir.
9-Lût (a.s.)
İbnu İshak şöyle der: Adı; Lût b. Hâran b. Âzer'dir. «Müstedrek»de ise İbnu Abbas'ın rivayetine göre Lût, Hz. İbrahim'in kardeşinin oğludur.
10-Hûd (a.s.)
Kâb'a göre, insanlardan Hz. Adem'e en çok benzeyendir. İbnu Mesûd i-se, Onun güçlü-kuvvetli olduğunu söylemiştir. Bu iki söz, «Müstedrek»de mevcuttur. İbnu Hişam, isminin Âber b. Erfahşez b. Sam b. Nuh olduğunu söyler. Bir kısım ulemaya göre tercih edilen ismi şöyledir: Hûd b. Abdillah b. Ra-bah b. Havez b. Us b. İram b. Sâm b. Nuh.
11- Salih (a.s.)
Vehb'e göre adı; Salih b. Ubeyd b. Hâyir b. Semud b. Hâyir b. Sâm b. Nuh'dur. Henüz akıl baliğ olduğu sırada peygamber olmuştur. Hz. Salih, hafif penbe tenli, düz saçlı idi. Kırk sene ömür sürdü. Şamlı Nevfu'l-Bilkali şöyle der: Hz. Salih, Arap asıllı idi. Allah Taâlâ Ad kavmini helak edince, arkadan Semud kavmi yaşadı. Allah onlara genç yaşta Hz. Salih'i peygamber olarak gönderdi. Saçı ağarıp ihtiyarlayıncaya kadar kavmini Allah'a imana davet etti. «Müs-tedrek»de rivayet edildiğine göre Hz. Nuh ile Hz. İbrahim arasında peygamber olarak sadece Hûd ile Salih (a.s.) vardır.
İbnu Hacer ve diğer ulema şöyle der: Kur’ân'ın ifadesine göre Ad kavmi, Nuh (a.s.)ın kavminden sonra yaşadığı gibi, Semud kavmi de Ad'dan sonra yaşamıştır.
Nevevi «Tehzib» adlı eserinde Salebe'nin şöyle dediğini nakleder: Bu peygamberin tam ismi: Salih b. Ubeyd b. Useyf b. Mâşic b. Ubeyd b. Ha-zer b. Semud b. Ad b. Us b. Iram b. Sam b. Nuh'dur. Allah Hz. Salih'i genç yaşta kavmine peygamber olarak göndermiştir. Kavmi, Hicaz'la Şam arasında yaşayan Araplardandı. Aralarında 20 sene yaşadıktan sonra 58. yaşında iken Mekke'de Allah'ın rahmetine kavuşmuştur.
12-Şuayb (a.s.)
İbnu İshak şöyle der: Adı; İbnu Mikabil'dir. Bunu «İhtisaru'I-Müs-tedrek»inde Zehebi kendi hattıyla ifade etmiştir. Bazıları da adının İbnu Mil-kayin olduğunu söyler. Bir rivayete göre İbnu Mikyel b. Yeşcen b. Lavi b. Ya-kup adını taşıdığı da söylenir. Nevevi'nin, kendi elyazısı ile yazdığı «Tehzib» inde şunu gördüm: Şuayb b. Mikyel b. Yeşcen b. Medyen b. İbrahim el-Halil, Hz. Şuayb'e enbiyanın hatibi adı verilir. Medyen ve Eyke kavimlerine resûl ola-rak gönderilmiştir; çok namaz kılardı. Ömrünün son günlerinde gözlerini kaybetmiştir. Bazı ulema, Medyen ve Eyke halkının ayrı ümmet olduğu görüşündedir. İbnu Kesir şöyle der: Bu iki kavme, ölçü ve tartıyı hakkıyle ifa etmeleri için Şuayb'ın vaaz etmesi, her ikisinin de aynı milletten olduklannı gösterir. İbnu Kesir, Suddi ve İkrime'den şöyle dediklerini rivayet ederek Medyen'le ilgili şu delili ileri sürer: Allah, Şuayb (a.s.)dan başka hiçbir nebiyi, iki kavme göndermemiştir. Bir kere Medyen'e göndermiş, onları korkunç bir sayha yok etmişti. Bir kere de Eyke'ye göndermiş, bulutun altına sığındıklan sıcak bir günde Allahu Taâlâ azabıyla onları helak etmiştir.
İbnu Ebi Asakir, Tarih'inde, Abdullah b. Amr'dan merfuan şu haberi rivayet etmiştir: Medyen ve Eyke halkı, iki ayrı ümmettir. Cenabı Hak onlara Şuayb (a.s.)ı göndermiştir. İbnu Kesir, bu rivayetin garip olduğunu söyler, merfu olması zayıftır. Bazıları Hz. Şuayb'ın üç ayrı ümmete gönderildiği, üçüncüsünün Ashabı Ress olduğu görüşündedirler.
13-Musa (a.s.)
Adı; Musa b. İmrân b. Yaşkur b. Fâhes b. Lâvi b. Yakub'dur. Bu nesebde ihtilaf yoktur. Musa, Süryani dilinde bir isimdir.
Ebu'ş-Şehy, İkrime tarikıyle İbnu Abbas'ın şöyle dediğini nakleder: Musa adıyla adlandırılması, ağaçla su arasına atılmasındandır. Kıpti dilinde su ***** ile, ağaç da ***** ile söylenir. Buhâri'de Hz. Musa'nın, uzun boylu, kıvırcık saçlı, öfkeli bir kimse olduğu söylenir. Salebi, Onun 120 sene yaşadığını kaydeder.
14-Harun (a.s.)
Hz. Musa'nın öz kardeşidir. Sadece ana tarafından veya sadece baba tarafından kardeş olduğu da söylenir. Bunu «Acaib» adlı eserinde Kirmani rivayet etmiştir. Hz. Musa'dan daha boylu idi, gerçekten fasih konuşurdu, Hz. Musa'dan önce vefat etmiş, kendisinden bir sene önce dünyaya gelmiştir.
İsra hadis'inde şöyle denir: Beşinci semaya çıkarıldım. Orada, Harun'la karşılaştım. Sakalının yarısı beyaz, yarısı da siyahdı. Sakalı öyle uzundu ki göbeğine, kadar iniyordu. Resûlullah Cebrail'e: Bu kimdir diye sordu. Kavmi arasında sevilen Harun b. İmran'dır cevabını verdi.
İbnu Miskeveyh, Harun'un İbrani dilinde sevilen kimse mânasında olduğunu söyler.
15 - Davud (a.s.) İsmi, Davud b. İsa b. Avbed b. Baar.b. Selmun b. Yahşun b. Uma b. Ya-. rab b. Râm b. Hadran b. Fâris b. Yehuze b. Yakub'dur.
Tirmizi; Hz. Davud'un insanlar arasında en çok ibadet eden bir peygamber olduğunu, Kab ise Onun; kırmızı yüzlü, düz saçlı, beyaz tenli, kıvırcık uzun sakallı, güzel ses ve ahlaklı olduğunu, nübüvvet ve mülkün idaresini elinde tuttuğunu söyler.
Nevevi'nin ifadesine göre yüz sene yaşamış, kırk sene hükümdarlık etmiş, on iki evlat bırakmıştır.
16- Davud (a.s.)ın oğlu Hz. Süleyman
Ka'b; Hz. Süleyman'ın beyaz tenli, cüsseli, güler yüzlü, güzel görünüşlü, huşu ve tevazu sahibi olduğunu söyler. Babası, yaşının küçüklüğüne rağmen, üstün zekası ve ilminden dolayı, birçok işlerinde kendisine danışırdı. İbnu Cubeyr, İbnu Abbas'ın şöyle dediğini rivayet eder: İki Mümin dünyaya hakim oldu; bunlar: Süleyman ile Zülkarneyn'dir. Dünyaya hakim olan iki kafir de Nemrud ile Buhtu-Nasr'dır. Tarihçiler, onun 13 yaşında iken hükümdar olduğunu, Beyt-i Makdis'i hükümdarlığının dördüncü senesinde yaptırmağa başladığını, 53 yaşın-da iken vefat ettiğini söyler. 17- Eyyub (a.s.)
İbnu İshak, Beni İsrail'den olduğu sahih olsa da, nesebinde doğru olarak babasının Ebyad adında olduğu bilinmektedir, der. İbnu Cerir adının; Eyyub b. Mûs b. Ravh b. Is b. İshak olduğunu söyler. İbnu Asakir, annesinin, Lut (a.s.)ın kızı, babasının da Hz. İbrahim'e iman edenlerden biri olduğunu söyler. Bu izaha göre, Hz. Musa'dan önce yaşaması gerekir. İbnu Cerir ise, Hz. Şuayb'den sonra yaşadığını, İbnu Ebi Hayseme de, Süleyman (a.s.)dan sonra yaşadığını, yetmiş yaşında iken, yedi sene süren bir hastalığa tutulduğunu söyler. Bazı rivayetlere göre bu hastalık üç veya on üç sene sürmüştür. Taberani'nin rivayetine göre, 93 sene yaşamıştır.
18- ZülkifI (a.s.)
Bir rivayete göre Hz. Eyyub'un oğludur. «Müstedrek»de Vehb'in şöyle dediği rivayet edilir: Allah, Eyyub (a.s.)den sonra oğlu Bişr b. Eyyubu nebi olarak gönderdi ve adını Zülkifl koydu. Kendisine Tevhid'e daveti emretti. 75 yaşında iken öldü. Ömrünü tamamiyle Şam'da geçirdi.
Kirmani'nin rivayetine göre; İlyas veya Yuşa b. Nun veya peygamber o-larak adı Zülkifl, veya verdiği sözü yerine getiren salih bir kul veya ***** (Âl-i İmrân, 37.) âyetinde geçen Zekeriyya (a.s.) olduğu söylenir.
İbnu Asker de şu rivayetlerde bulunur: Allah'ın enbiyadan diğerlerine verdiği amelin iki katını tekeffül ettiği bir nebidir veya O, nebi değildir, el-Yesa onu kendine vekil yapmıştır. Gündüzleri oruç, gecelerini namazla ihya etmiştir, veya gündüzleri yüz rekat namazla geçirmiştir, veya adı el-Yesa'dır, diğer adı da Zülkifl'dir.
19-Yûnus (a.s.)
Metta'nın oğludur. Abdurrazzak «Tefsir»inde, annesinin Metta adını taşıdığını söyler. İbnu Hacer; «Buhari»deki İbnu Abbas hadisine dayanarak, bu adın doğru olmadığını, annesine değil, babasına nisbet edilmesi gerektiğini söyler, bunu da sahih kabul eder. İbnu Hacer ayrıca, nesebi ile ilgili herhangi bir bilgiye rastlamadığını, İran meliklerinden biri zamanında yaşadığını ilave e-der. İbnu Ebi Hatim, Ebu Melike'den yaptığı rivayete göre balığın karnında kırk gün yaşamıştır. Caferi Sadık'a göre yedi, Katade'ye göre üç gün kalmıştır. Şa-bi'den yapılan rivayete göre balık, Hz. Yunus'u kuşluk vakti yutmuş, yatsı vaktinde ağzından bırakmıştır.
Yunus kelimesinde altı telaffuz şekli mevcuttur. Nun harfinin vav ve hemze ile okunan üç telaffuzu vardır. Bunların en meşhuru, vav ile birlikte nun-un zammiyle okunan şeklidir. Ebu Hayyan, Talha b. Musarrifin, Yûnis, ve Yûsif şeklinde okuduğunu, bunların ***** ve ***** fiillerinden türeyen iki Arapça isim olduğunu söylemiştir. Bu şekildeki kırâat, şaz'dır.
20- İlyas (a.s.)
İbnu İshak, adının İlyas b. Yâsin b. Fenhas b. Ayzar b. Harun'un kardeşi Musa b. İmrân olduğunu, İbnu Asker de, Kutebi'den rivayetle Onun, Yûşa'ın torunu olduğunu söyler. Vehb'e göre; Hızır (a.s.) kadar uzun ömürlü olmuş, kıyamete kadar yaşayacağını söylemiştir.
İbnu Mesud'dan yapılan bir rivayete göre, İlyas (a.s.), İdris (a.s.)ın kendisidir, İlyas'daki hemze, hemze-i katidir. Bu isim, İbrani dilinde mevcut bir isimdir. ***** (Sâffât, 130.) âyetinde olduğu gibi sonuna ya ve nun harfleri ilave edilmiştir. İdris de ***** şeklinde okunmuştur. İlyas'ı ***** şeklinde o-kuyan kıraata göre murad, âl-i Muhammed'dir.
21- el-Yese'
İbnu Cubeyr, adının el-Yesa' b. Ehtub b. Acuz olduğunu, ekseriyetin lamı şeddesiz okuduğunu, bazılarının da Ve'l-Liyesa' şeklinde telaffuz ettiklerini, bu durumda acem bir isim olduğunu söyler. Bir rivayete göre de ***** fiilinden alınmış Arapça bir isim olduğu söylenir.
22- Zekeriyya (a.s.)
Süleyman b. Davud'un zürriyetindendir. Oğlunun öldürülmesinden sonra şehid edilmiştir. Oğlu dünyaya geldiğinde 92 yaşında idi. 99 yaşında, 120 yaşında olduğuna dair rivayetler de vardır. Zekeriyya ismi, acem bir isimdir. Beş ayrı telaffuzu vardır. Bunların en meşhuru, med ile okunan şeklidir, kasr ile de okunur. Her iki rivayet şekli, kıraatı seba'da vardır, yanın şeddesi ve tahfifi ile telaffuz edilebilir.
23-Yahya (a.s.)
Hz. Zekeriyya'nın oğludur. Kur’ân'ın ifadesine göre ilk defa Yahya adını alan kimse Yahya (a.s.)dır. Hz. İsa'dan altı ay önce dünyaya gelmiştir. Küçük yaşta iken nübüvvetle müjdelenmiştir. Hz. Yahya işkence ile şehid edilmiştir. Allah kâtiline Buhtu-Nasr ve ordusunu musallat ederek cezalandırmıştır. Yahya ismi, hakkında Arapça olduğu kadar, Arapça değildir, diyenler de vardır. Vahidi her iki kavle göre bu isim, gayri munsarifdir der.
Kirmani şöyle der: Yahya Arapça bir isimdir. Bu adı, Allah'ın kendisini i-manla ihya ettiği veya annesinin hayatta kalan ilk çocuğu olması sebebiyle, veya şehid edildiğinden dolayı, şühedanın ise diri olması sebebiyle bu adın verilmiş olduğudur. Ayrıca ***** kelimesinin ***** ölür mânasına gelmesidir; nitekim ***** çöl kelimesinin ***** helak olma yeri mânasına geldiği gibi.
24- Hz. İsa b. Meryem binti İmrân
Allahu Taâlâ onu, babasız dünyaya getirmiştir. Hz. Meryem on veya on beş yaşında iken oğlu İsa'ya bir saat, üç saat, altı ay, sekiz ay veya dokuz ay hamile kaldığı söylenir. İsa (a.s.) 33 yaşında iken Allah katına çekilmiştir. Bazı hadislere göre Hz. İsa, tekrar yeryüzüne inecek, Deccalı öldürecek, evlenerek çocuğu olacak, hac farizasını ifa edecek, yeryüzünde yedi sene yaşadıktan sonra Resûlullah'ın yanına defnedilecektir. Buhari'nin rivayetine göre, güvercin yavrusu gibi kırmızı tenli, orta boyludur. İsmi, İbrani veya Süryanidir.
İbnu Ebi Hatim, İbnu Abbas'ın şöyle dediğini rivayet eder: Peygamberlerden iki ismi olan, Hz. İsa ile Hz. Muhammed (a.s.)dır.
25- Muhammed (a.s.)
Muhammed (a.s.)ın adları çoktur; Muhammed ve Ahmed, Kur’ân'da geçmektedir.
İbnu Ebi Hatim, Amr b. Murre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: Beş peygamberin, henüz doğmadan isimleri konmuştur. Bunlar: ***** «..Benden sonra gelecek AHMED adında bir peygamberi müjdelemeye geldim..» (Saff, 6.) âyetinde Muhammed, ***** «..Biz sana bir oğul müjdeleriz. Adı Yahya'dır..» (Meryem, 7.) âyetinde Yahya, ***** «Allah'dan bir kelimeyi doğrulayıcı..» (Âl-i İmrân, 39.) âyetinde İsa, ***** «..Biz de İshak'ı müjdeledik, İshak'ın ardından da (torunu) Yakub'u..» (Hûd, 71.) âyetinde de, İshak ve Yakub (a.s.)dır.
Ragıb şöyle der: Hz. İsa'nın Hz. Muhammed'i Ahmed adıyla müjdelemesi, O'nun kendisinden ve daha önceki peygamberlerden, daha çok hamdettiğine işarettir.
MeIek İsimleri
Kur’ân'da geçen melek isimleri şunlardır:
1-2) Cibril ve Mikail;
bu iki kelimenin bazı telaffuz şekilleri vardır: Cibril, Cebril, Cebrail, Cebrayil, Cebrail, Cebreille, telaffuzları bunlardan bazılarıdır. İb-nu Cinni bu kelimenin aslında Kivriyal olduğunu, çokça kullanıldığından Arapça-ya çevrildiğini söyler.
Mikail, Mikayil, Mikeil ve Mikal şeklinde okunur. İbnu Cerir, İkrime tarikıyle İbnu Abbas'ın şöyle dediğini rivayet eder: Cibril Abdullah, Mikail ise Ubey-dullah demektir. Çünkü, sonu il ile biten her kelime, Allah'a kulluk eden mânasındadır. İbnu Cerir, Abdullah b. Haris'den yaptığı rivayete göre, il kelimesi İbrani dilinde Allah demektir. İbnu Ebi Hatim, Abdulaziz b. Umeyr'in şöyle dediğini rivayet eder: Melekler de Cibril adı, Allah'ın hadimi demektir.
Ebu Hayve ***** «..Biz de ruhumuzu (Cebraili) Ona gönderdik.» (Meryem, 17.) âyetindeki ***** kelimesini nun'un şeddesiyle okumuştur. İbnu Mihran bunu, Cebrail'in adı şeklinde tefsir etmiştir. Bu rivayeti Kirmani nakletmiştir.
3-4) Harut ve Marut
İbnu Ebi Hatim, Hz. Ali'nin şöyle dediğini rivayet eder: Harut ve Marut, semadaki meleklerden ikisidir. Bu iki melek hakkında, müstakil bir risale yazmıştım.
5) Rad
Tirmizi, İbnu Abbas'dan yaptığı rivayette Yahudiler Resûlullah'a Ra'd'ın ne olduğunu bize söyler misin şeklindeki soruları üzerine Resûlullah: Bulutları yönetmekle vazifelendirilen meleklerden bir melektir, demiştir. İbnu Ebi Hatim, İkrime'nin şöyle dediğini rivayet eder: Ra'd, Allah'ı tesbih eden bir melektir. Mücahid'e ra'd sorulduğunda şu cevabı verir: O, bir melektir. ***** «..Gök gürültüsü övgüsüyle..» âyetinde, bu mâna ifade edilmektedir.
6) Berk
İbnu Ebi Hatim, Muhammed b. Müslim'in şöyle dediğini rivayet eder: Öğrendiğimize göre berk; biri insan, biri öküz, biri kartal, biri de aslan yüzü olmak üzere dört ayrı yüzü olan bir melektir. Kuyruğunu salladığında şimşek meydana gelir.
7) Malik; cehennemin bir bekçisidir.
8- Sicill;
İbnu Ebi Hatim, Ebu Cafer-i Bâkır'ın şöyle dediğini nakleder: Sicill, Harut ve Marut'un yardım ettiği bir melektir. İbnu Ömer'den rivayet ettiğine göre Sicill, melektir. Süddi'nin rivayetine göre de, Suhuf emanet edilen bir melektir.
9) Kaid;
Mücahid'in ifadesine göre, günahları yazan bir meleğin adıdır. Bunu Ebu Naim «HiIye» adlı eserinde zikretmiştir. Bu meleklerin sayısı dokuzdur.
10) Zülkameyn;
İbnu Ebi Hatim'in merfu, mevkuf ve maktu olarak çeşitli tarikle yaptığı rivayetlere göre bu, meleklerden biridir. Şayet bu rivayet sahih kabul edilecek olursa, sayıları on olur.
11) : Ruh
İbnu Ebi Hatim, AR b. Ebi Talha tarikıyle İbnu Abbas *****
(Nebe, 38.) âyetinde şöyle demiştir: Ruh kelimesi, meleklerin en büyüğüne verilen addır. Bununla sayıları on bir olur.
12) Sekine
Rağıb «Müfredat»ında ***** «O, Müminlerin kalblerine huzur indirdi ki..» (Feth, 4.) âyeti hakkında şöyle dediğini gördüm: Sekine, Müminlere sükunet getiren ve kalbine güven veren bir melektir. Sekine aynı zamanda, Hz. Ömer'in lisanıyle konuşan bir melektir.
Sahabe İsimleri
Zeyd b. Haris
Kur’ân'da Sahabe'den sadece Zeyd b. Haris'in ismi zikredilmiştir.
Sicill
Ebu Davud ve Nesei'nin Ebu'l-Cevza tarikıyle İbnu Abbas'dan yaptıkları bir rivayete göre Sicill, Resûlullah'ın katiplerinden biridir ve Kur’ân'da adı geçmektedir.
Enbiya ve Resûller Dışındaki İsimler
Kur’ân'da enbiya ve resuller dışında önceki kavimlerde yaşayanların i-simleri mevcuttur.
İmrân bunlardan biridir. Hz. Meryem'in babasıdır. Hz. Musa'nın babası veya Meryem'in kardeşi Harun olduğu da söylenir. Müslim'in rivayet ettiği hadiste görüldüğü gibi, Hz. Musa'nın kardeşi değildir. Buna dair, kitabın sonunda bilgi verilecektir.
Üzeyr ve Tubba' kelimeleri de Kur’ân'da yer almıştır. Üzeyr, Hakim'in rivayetine göre salih bir kuldu. Kirmani'nin rivayetine göre de nebidir.
Lokman; nebi olduğu söylenmişse de, ulemanın çoğu bunun aksi görüştedir. İbnu Ebi Hatim ve diğer muhaddisler, İkrime tarikıyle İbnu Abbas'ın şöyle dediğini rivayet ederler: Lokman, marangozlukla uğraşan Habeşli bir köledir.
Mümin sûresinde zikredilen Yûsuf ile Meryem sûresinin ilk âyetlerinde zikredilen Yakub, Kur’ân'da mevcut isimlerdendir.
***** «..Ben senden, çok esirgeyici Allah'a (sığınırım). Eğer (Allah'tan) korkuyorsan, (bana dokunma).» (Meryem, 18.) âyetinde geçen Takiyy kelimesi de, bu isimlerden biridir. Salebi'nin rivayetine göre Takiyy, Allah'ın emirlerine herkesten daha çok uyan bir kimseydi. ***** «Takiyy gibi salih bir kimse isen sözü, bunu gösterir. Bir rivayete göre, kadınlara sarkıntılık yapan bir kimsedir. Bir rivayete göre de Hz. Meryem'in amca oğludur. Cebrail, bu kimsenin sûretine girerek Hz. Meryem'e gelmiştir. Bu rivayeti «Acaib» sahibi Kirmâni nakletmiştir.
Bazı Kadın İsimleri
Kur’ân'da Hz. Meryem'den başka kadın adı zikredilmemiştir. Bu ismin Kur’ân'da zikredilmesindeki hikmet, kinaye bahsinde anlatılmıştır. Meryem, İbrani dilinde hizmetçi demektir.
Bir rivayete göre ***** «Ba'l'e mi yalvarıyorsunuz..» (Sâffât, 125.) âyetinde geçen Ba'l kelimesi, insanların ibadet ettikleri bir kadın adıdır. Bunu İbnu Asker hikaye etmiştir.
Kâfir İsimleri
Kur’ân'da kafir isimleri mevcuttur.
Karun
Karun, bunlardan biridir. İbnu Ebi Hatim'in İbnu Abbas'dan rivayet ettiğine göre adı; Karun b. Yahserdir. Yahser, Hz. Musa'nın amca oğludur.
Calut, Hâman, Buşra
Calut, Hâman ve Yûsuf sûresinde ***** (Yûsuf, 19.) kavlinde geçen Buşra da bunlardan biridir. Bunu, Süddi'den İbnu Ebi Hatim rivayet etmiştir.
Âzer, Tarıh
Âzer, Hz. İbrahim'in babasıdır. İsmi Tarıh, lakabı da Âzer olduğu söylenir. İbnu Ebi Hatim, Dahhak tarikıyle İbnu Abbas'ın şöyle dediğini rivayet eder: Hz. İbrahim'in babasının adı Âzer değil, Tarıh'tır. Âzer, bir putun adıdır. Süddi'den yaptığı rivayette ise, babasının adı Tarıh'tır. Âzer ise bir put adıdır. Mücahid ise Hz. İbrahim'in babası, Âzer değildir, der.
Nesî de bu isimlerden biridir. İbnu Ebi Hatim, Ebu Vail'den yaptığı rivayette şöyle dediğini nakleder: Nesî, Benu Kinane'den bir erkeğin adıdır. Muharrem ayını Safer ayı östererek, ganimetleri helal sayan bir kimsedir.
Cin İsimleri
Kur’ân'da, bazı cin isimleri mevcuttur.
İblis,
Cinlerin babası olan İblis, bunlardan biridir. Önceleri ismi Âzazil idi. İbnu Ebi Hatim Said b. Cübeyr tarikıyle İbnu Abbas'ın şu sözünü nakleder: İblis'in ilk adı Azazil'dir.
İbnu Cerir, Süddi'nin şöyle dediğini nakleder: İblis'in ak adı Harisdi. Bazıları ise Haris'in ÂzaziI mânasına geldiğini söylerler.
İbnu Cerir, Dahhak tarikıyle İbnu Abbas'ın şu sözünü nakleder: İblise İblis adı verilmesi, Allah'ın hayrı tamamiyle ondan çekip alması ve yeisde bırakmasındandır.
İbnu Asker; Hattabi'nin rivayetine göre adının Katra olduğu, künyesinin de Ebu Kurdevs olduğunu nakleder. Ebu Kıtra veya Ebu Murra veya Ebu Lebini künyelerini de Süheyli, «Ravdu'I-Enf» adlı eserinde rivayet eder.
Kabile isimleri
Yecuc, Mecuc, Ad, Semud, Medyen, Kurayş ve Rum
Bunlar: Yecuc, Mecuc, Ad, Semud, Medyen, Kurayş ve Rum isimleridir.
Kavim isimleri
Nuh, Lût, Tubba, İbrahim, Eyke, Medyen, Ress
Bunlar: Nuh, Lût, Tubba, İbrahim, Eyke, Medyen, Ress kavimleridir. Bun-lar, izafet şeklinde zikredilen kavimlerdir. İbnu Abbas'a göre Ress kavmi, Semud kavminin devamıdır. İkrime'ye göre Ress kavmi, Yâsin kavmidir. Katade'ye göre bunlar, Şuayb'in kavmidir. Bir rivayete göre, Uhdud Ashabı oldukları söylenir. İbnu Cerir bu görüştedir.
Put İsimleri
Vedd, Suva', Yegus, Yaûk, Nesr,
Lât, Uzza ve Menat, Rucz
Kur’ân'da, insan adını taşıyan put isimleri şunlardır: Vedd, Suva', Yegus, Yaûk, Nesr, Bunlar Nuh kavminin putlarıdır. Lât, Uzza ve Menat, Kureyş kabilesinin putlarıdır. Rucz da bir put adıdır. Ahfeş, «Kitabu'I-Vahid ve'I-Cem» adlı eserinde bunun bir put adı olduğunu kaydeder.
Cibt ve Tagut
Cibt ve Tagut da, put adıdır. İbnu Cerir'in rivayetine göre bazı ulema bunların, müşriklerin taptıkları iki put olduğu görüşündedir. İkrime'den yaptığı rivayete göre Cibt ve Tagut, birer put adıdır. ***** «Sizi ancak doğru yola götürüyorum..» (Mümin, 29.) âyetindeki reşad kelimesini Kirmani, Firavn'ın putlarından biri olduğunu söyler.
Ba'l, Âzer
Ba'l kelimesi de İlyas kavminin taptığı bir put adıdır. Âzer de bir put adıdır.
Vedd, Suva', Yaûk ve Nesr,
Buhari, İbnu Abbas'dan şöyle rivayet etmiştir: Vedd, Suva', Yaûk ve Nesr, Nuh kavminden bazı salih kimselerin adıdır. Bunlar helak olunca şeytan, bazı kimselere vesvese vererek toplantılarında bu adları taşıyan putlar bulun-durmaları tavsiyesinde bulunmuş, bu vesveseye uyarak putları yapmışlardır. Bu salih kimseler, ölümlerinden sonra putlaştırılmışlar, cehaletten dolayı halk bunlara tapmağa başlamışlardır. İbnu Ebi Hatim, bunların; Adem'in sulbünden gelen evlatları olduğunu, Urve'den nakleder.
Buhari, İbnu Abbas'ın şöyle dediğini nakleder: Lât, hacılara çorba hazırlayan bir kimsedir. İbnu Cinni'nin naklettiğine göre Lâtte kıraatı, bu mânaya gelmektedir. Aynı ifadeyi İbnu Ebi Hatim, Mücahid'den nakletmiştir.
Belde ve Mekân İsimleri
Kur’ân'da, şehir, köy, mekan ve dağ isimleri vardır.
Bekke, Mekke'nin bir diğer adıdır. Bekke kelimesindeki ba harfinin, mim yerinde kullanıldığı söylenir. Bunun aslı ***** iliği kemikten çektim, kelimesinden gelmiştir. ***** Deve yavrusu, anasının sütünü tamamen emdi, cümlesi de bu mânadadır. Bu kelime, memleketteki bütün yiyecekleri kendisine çeken mânasındadır. Bir rivayete göre de günahları söküp attığından Mekke adını almıştır. Bir başka rivayete göre suyu az olduğundan veya bir vadinin ortasında bulunduğu için dağlara yağan suları kendisine çektiğinden, bu ad verilmiştir.
Bir kavle göre Bekke kelimesinde ba harfi, kelimenin aslındandır. ***** kelimesinden alınmıştır. Bunun mânası, zalimin boynunu kırmaktır. Buna göre Bekke, zalimlerin korktuğu ve zillete uğradığı bir şehir mânasını taşır. Bir kavle göre de Tebakke kelimesinden alınmıştır. Bu kelime izdiham mânasındadır. Çünkü insanlar tavaf için burada toplanırlar.
Bir rivayete göre Mekke, Harem-i Şerif, Bekke de, Mescid-i Haram mânasındadır. Ayrıca Mekke, şehrin adı, Bekke de, Kabe'nin adıdır. Veya sadece Kabe'nin adıdır.
Medine adı Ahzab sûresinde, münafıklardan söz ederken Yesrib olarak geçer. Yesrib, cahiliye devrinde Medine yerine kullanılırdı. Bir rivayete göre Medine civarında bir yer adıdır veya bunu İrem b. Sam b. Nuh kabilesinden Yesrib b. Vail'in adından alınmıştır. Çünkü Yesrib'e gelen ilk kimse bu kişi olmuştur. Medine'ye Yesrib denmesi nehyedilmiştir. Çünkü Resûlullah, fesad mânasına gelen bu isimden nefret ederdi. Yesrib kelimesi, kınama mânasına gelen ***** kelimesinden alınmıştır.
Bedir, Medine yakınında bir köy adıdır. İbnu Cerir, Şabi'nin şöyle dediğini rivayet eder: Bedir, Cuheyne kabilesinden, Bedir adında birinin sahip olduğu yerin adıdır. Vakidi bu konuda şunu söyler: Bu adın verilişini, Abdullah b. Cafer ile Muhammed b. Salih'e söylediğimde reddederek şöyle dediler: Neden buraya mânası olmayan böyle bir ad verilsin! Burası sadece bir yer adıdır. Dahhak; Bedir, Mekke ile Medine arasındadır, demiştir.
Uhud, bu kelime ***** «O vakit siz (harp meydanından) boyuna uzaklaşıyor, bir kimseye dönüp bakmıyordunuz..» (Âl-i İmrân, 153.) âyetindeki ***** kelimesinden şaz olarak alınmıştır.
Huneyn, Taif'e yakın bir köy adıdır.
Cem', Müzdelife'nin adıdır.
Meşari'l-Haram, Harem-i Şerif'deki bir dağın adıdır.
Naka', Kirmani'ye göre Arafatla Müzdelife arasında uzanan yerin adıdır.
Mısır ve Babil, Irak çevresinde yer alan bir kale adıdır.
Eyke ve Leyke, Şuayb kavminin birer şehridir. Leyke, bir belde adı olduğu gibi, Eyke de bir belde adıdır.
Hicr, Vadilkura'da şam civarında bulunan Semud kavminin yaşadığı bir yer adıdır.
Ahkaf, Umman ile Hadramevt arasında bulunan, kum tepelerinin adıdır. İbnu Ebi Hatim, İbnu Abbas'dan yaptığı rivayette buranın, Şam'da bir yer olduğunu söyler.
Tûr-i Sina, Allah'ın, Hz. Musa'ya nidada bulunduğu yerin adıdır.
Cûdi, el-Cezire havalisinde bir dağ adıdır.
Tuvâ, bir vadinin adıdır. Bunu İbnu Ebi Hatim İbnu Abbas'tan naklen rivayet etmiştir. Aynı rivayete göre, Hz. Musa bu vadiyi geceleyin geçtiğinden Tuvâ adı verilmiştir. Hasen'den yaptığı bir başka rivayette ise, Filistin'deki bir vadi adıdır, iki kere mukaddes kılındığı için bu adı almıştır. Bişr b. Ubeyd'den yaptığı rivayete göre Eyle'de bir vadi adıdır, iki kere bereketlendiğinden, vadiye bu ad verilmiştir.
Kehf, dağda oyulmuş bir mağara adıdır.
Rakim; İbnu Ebi Hatim, İbnu Abbas'ın şöyle dediğini rivayet eder: Ka'b; Rakim'i Yahudilerin terkettikleri bir köy adı olduğunu sanar. Atıyye ve Said b. Cubeyr bunun bir vadi adı olduğunu söyler. Avfi tarikıyle İbnu Abbas'dan rivayet ettiğine göre, Rakim, Filistin dışında Ukban ile Eyle arasında bir vadi adıdır. Katade Rakim'i, Kehf'in bulunduğu bir vadi adı olduğunu, Enes b. Malik ise Ra-kim'in köpek olduğunu söylemiştir.
Arim; İbnu Ebi Hatim'in Ata'dan yaptığı rivayete göre bir vadi adıdır.
Sarim, İbnu Cerir'in Said b. Cubeyr'den yaptığı rivayete göre Yemen'de bir yer adıdır.
Kaf, yeryüzünü çevreleyen bir dağ adıdır.
Curuz, bir yerin adıdır.
Tâgiye, Semud kavminin helak olduğu yerin adıdır. Her iki rivayeti, Kirmani yapmıştır.
Ahiretle İlgili Yer Adları
Firdevs; cennette en yüksek yerin adıdır.
İlliyyûn; cennette en yüksek yerin adı olduğu veya ins ve cinden salih a-melde bulunanların, amellerinin toplandığı bir yer adı olduğu söylenir.
Kevser, mütevatir hadis'de ifade edildiği üzere, cennette bir nehir adıdır.
Selsebil ve Tesnim; cennetteki iki pınarın adıdır.
Siccin; kafirlerin ruhlarının toplandığı yer adıdır.
Saûd; Tirmizi'nin Ebu Said'den merfuan rivayetine göre cehennemde bir dağ adıdır.
Gayy, Esâm, Mevbik, Sair, Sâil, Veyl, Suhk; cehennemde bulunan vadilerin adıdır. İbnu Ebi Hatim, Enes b. Mâlikin ***** «biz onların arasına tehlikeli bir uçurum koyduk..» (Kehf, 52.) âyetindeki Mevbik kelimesi, cehennemde mevcut irin vadisidir, sözünü nakleder. İkrime'den yaptığı rivayette ise bu kelimenin, cehennemde bir nehir adı olduğunu söyler.
Hakim, «Müstedrek»inde İbnu Mesud'un ***** «..Bunlar azgınlıklarının cezasına uğrayacaklardır.» (Meryem, 59.) âyetindeki Gayy kelimesinin, cehennemde bir vadi adı olduğunu nakleder.
Tirmizi ve diğer hadis uleması, Ebu Said Hudri'den Resûlullah'ın şöyle dediğini rivayet ederler: Veyl, cehennemde kafirin kırk yılda ancak dibine varacağı bir vadi adıdır.
İbnu Münzir, İbnu Mesud'un şöyle dediğini nakleder: Veyl, cehennemde bir irin vadisidir. İbnu Ebi Hatim, Ka'b'ın şöyle dediğini rivayet eder: Cehennemde galiz, mevbik, esâm ve gayy adında dört vadi vardır. Allah, cehennem ehline buralarda azabeder. Said b. Cübeyr'in şöyle dediğini nakleder: Saîr, ce-hennem'de bir irin vadisidir. Suhk da cehennem vadilerinden biridir. Ebu Zeyd' in ***** «..Bir isteyen istedi..» (Meâric, 1.) âyetinde şöyle dediğini rivayet e-der: Âyetteki Sâil, cehennem vadilerinden bir vadidir.
Felak, İbnu Cerir'in rivayet ettiği merfu bir hadise göre, cehennemde bir kuyunun adıdır.
Yahmum, Hakim'in İbnu Abbas'dan rivayet ettiğine göre bir dumandır.
Bir yere nisbet edilen isimler
Kur’ân'da ayrıca, bir yere nisbet edilen isimler mevcuttur.
Ummiy, bir rivayete göre bu isim, ummu'l-kura olan Mekke'ye nisbet e-dilen isimdir.
Abkari, bir rivayete göre, nadir olan her şeyin nisbet edildiği cinlere ait bir yer olan Abkar'a nisbettir.
Sâmiri, bir rivayete göre, Sâmirun denilen yere nisbet edildiği gibi Sâmire'ye nisbet edildiği de söylenir.
Arbî, Hz. İsmail'in evinin bulunduğu sahanın adı olan Arbe'ye nisbet edilen isimdir. Bu yeri belirtmek üzere şu beyit söylenmiştir:
***** Bir yer ki, oranın haramlarını (yasaklarını) oranın yöneticisinden başkası helale (yasal hâle) çeviremez, ifadesinde kastedilen zat Muhammed (a.s.)dır.
Güneş, ay, tarık ve şi'ra
Kur’ân'da, güneş, ay, tarık ve şi'ra gibi yıldızların isimleri mevcuttur.
Uçan Mahlukat İsimleri
Bazı ulema şöyle der: Allahu Taâlâ Kur’ân-ı Kerim'de uçan mahlukat nevinden on tanesinin adını zikreder. Bunlar; bıldırcın, sivri sinek, arı, örümcek, çekirge, hüdhüd, karga, ebabil ve karıncadır. ***** «Bize kuş dili öğretildi..» (Neml, 16.) âyetindeki kuş kelimesi, Hz. Süleyman'ın dilini anladığı karıncadır. İbnu Ebi Hatim, Şa'bi'nin şöyle dediğini rivayet eder: Hz. Süleyman'ın dilini anladığı karınca, uçan kanatlı karınca idi.
Kur’ân'da Mevcut Künye ve Lâkaplar
Kur’ân'da, sadece Ebu Leheb künyesi mevcuttur. Adı, Abduluzza olduğundan, ismiyle zikredilmemiştir. Çünkü bu isim, dinen haramdır. Bir rivayete göre cehennemlik olduğundan bu künye ile zikredilmiştir.
Kur’ân'da mevcut lakablar şunlardır:
İsrail; Hz. Yakub'un lakabıdır. Mânası, Abdullah'dır. Bir rivayete göre Saf-vetullah, bir rivayete göre de Seyrullah mânasındadır. Çünkü Hz. Yakub, hicreti sırasında geceleyin yürümüştür. İbnu Cerir, Umeyr tarikıyle İbnu Abbas'dan yaptığı rivayete göre İsrail, Abdullah mânasındadır.
Abd b. Humeyd «Tefsir»inde Ebu Meclez'in şöyle dediğini zikreder: Hz. Yakub, güçlü-kuvvetli bir kimseydi. Bir gün bir melekle karşılaştı. Onunla mücadeleye girişti. Melek onu yenerek iki yanına vurdu; Yakup, kendine yapılanı görünce meleğe sımsıkı sarılıp: Bana bir isim vermedikçe seni bırakmam dedi. Bunun üzerine melek kendisine İsrail adını verdi. Ebu Meclez, bu ismin, meIek isimlerinden biri olduğunu söyler. Bu kelimenin değişik telaffuzları vardır. En meşhuru İsrail'dir. İsrayil şeklinde de telaffuz edilir.
Bazı ulema şöyle der: Yahudilere Kur’ân'da, Beni Yakup dışında Beni İsrail lakabıyle hitap edilmiştir. Bu da şuna dayanmaktadır. Onlar, Allah'a ibadetle emrolunmuşlar, kendilerine bir öğüt ve gafletten uyanmak üzere ecdadının dinine sarılmaları istenmiş, bu yüzden Allah'a ibadet mânasını taşıyan bir isimle isimlendirilmişlerdir. Çünkü İsrail kelimesindeki il, Allah mânasındadır, İsra buna muzaf olmuştur. Cenabı Hak, Hz. İbrahim'e ihsan ve müjdede bulunurken, Yakup ismini zikretmiştir. Yakub'un zikri İsrail'den evladır. Çünkü Yakup babasından sonra Allah'ın ihsan ettiği bir peygamberidir. Bu yüzden Yakub adıyle tanınması uygun düşmüştür.
Mesih; Hz. İsa'nın lakabıdır. Mânası, sıddik demektir. Bir rivayete göre, düztaban olmadığından veya hastalıklı bir kimseye dokunduğunda iyileştirdiğinden veya güzel olduğundan veya yeryüzünü dolaştığından, Mesih adı verilmiştir.
İlyas; bir rivayete göre İdris (a.s.)ın lakabıdır. İbnu Ebi Hatim, hasen bir senedle İbnu Mesud'un şöyle dediğini rivayet eder: İlyas, Hz. İdris, İsrail de Hz. Yakub'dur. İbnu Mesud ***** «İlyas da peygamberlerdendi.» (Sâffât, 123.) âyetini ***** «İdris de peygamberlerdendi» şeklinde, ***** «İlyas'a selam olsun.» (Sâffât, 130.) âyetini de ***** şeklinde okumuştur. Ubeyy b. Ka'b aynı âyetleri ***** ile şeklinde okumuştur.
Zülkifl; bir rivayete göre İlyas'ın, bir rivayete göre de Elyasanın, bir rivayete göre Yûşa'ın, bir rivayete göre de Zekeriyya'nın lakabı olduğu söylenir.
Nuh'un ismi Abdulgaffar, lakabı da Allah'a itaatte kendini çok zorladığından bu mânaya gelen Nuh olmuştur. Bunu İbnu Ebi Hatim, Yezidu'r-Rukaşi'den rivayet etmiştir.
Zülkarneyn'in ismi, İskenderdir. İbnu Asker'in rivayetine göre, Abdullah b. Dahhak b. Sa'd veya Münzir b. Mâissema veya Sa'b b. Karin b. Hammâl'dir. Kendisine Zülkarneyn lakabı verilmesi, arzın iki yönü olan doğu ve batıyı dolaşmasından gelmektedir. Bir rivayete göre, Fars ve Bizans imparatorluklarının hükümdarı olmasından, başında iki perçemi bulunduğundan, tacında altından iki boynuz olduğundan, başındaki tacın iki yanında bakır bulunduğundan, başındaki sarığın gizlediği iki küçük boynuzdan, başının bir tarafına vurulup öldüğü; Allah onu takrar dirilttikten sonra diğer tarafına vurulup tekrar öldüğünden, sağ ve sol elinin cömert olmasından, iki asır yaşadığından, zahiri ve batıni sancak verildiğinden, hidayet ve dalalet olan iki asırda yaşadığından dolayı, yuka-rıda sayılan sebeblerden biri sebebiyle kendine bu ad verilmiştir.
Firavn'ın adı Velid b. Musab, künyesi Ebu'l-Abbas'dır. Ebu Velid veya Ebu Mürre olduğu da söylenir. Bir rivayete göre Firavn; Mısırda hükümdarlık yapan her hükümdarın lakabıdır. İbnu Ebi Hatim, Mücahid'in şöyle dediğini rivayet eder: Firavn, İstahr halkından Furslu biriydi.
Tubba'ın ismi Esad b. Melki-Kerib'dir. Tubba' adını alması, kendisine tabi olanların çokluğundandır. Bir rivayete göre, her yemen kralına verilen lâkaptır. Bunların her birine, hilafetle olduğu gibi birbiri ardına krallık yaptıklarından Tubba adı verilmiştir.
